Hoe maak ik pannenkoeken zonder pannenkoekenmix?

Pannenkoeken; je kunt bij de supermarkt verschillende soorten pannenkoekenmix krijgen, waarmee je gemakkelijk een flinke portie pannenkoeken kan bakken. Je zou bijna denken dat je een speciale mix nodig hebt om pannenkoeken te maken. Maar pannenkoeken maken zonder pak met mix is erg gemakkelijk. Je hebt de ingrediënten bovendien waarschijnlijk op dit moment in huis: bloem, eieren, melk. Dan kom je al een heel eind. En de pannenkoek lijkt zo typisch Nederlands, maar ieder land kent zijn eigen variatie.

Wat is de geschiedenis van de pannenkoek?

De pannenkoek is eeuwenoud. In het theaterstuk ‘Moortje’ van Brederode stond al geschreven: 'Geef mij een pankoek uit de pan, Ho, man, ho!' De pannenkoek is echter geen Nederlandse uitvinding, allerminst. De pannenkoek is ouder dan Nederland zelf. Door de simpele samenstelling van een graanmeel, eieren als bindmiddel en melk kom je de pannenkoek in vele vormen tegen, in praktisch alle landen van de wereld. Wat dacht je van de Russische 'blini's', Duitse 'Pfannkuchen' en Amerikaanse 'pancakes', die worden gemaakt met karnemelk en een rijsmiddel waardoor deze luchtig en wat dikker wordt. Japanners noemen hun pannenkoek de 'okonomiyaki' en zo zijn er nog vele voorbeelden. Franse crêpes zijn in Nederland ook bekend en deze worden van boekweitmeel gemaakt. Dit ingrediënt vind je ook terug in de oudste recepten voor pannenkoeken, die uit middeleeuwen stammen. Toch werden pannenkoeken al veel langer gemaakt. Archeologische vondsten wijzen er op dat diep in de prehistorie pannenkoekenvariaties werden gebakken. De Romeinen noemden ze 'alita docia', wat 'wat zoetigs' betekent. Deze werden belegd met fruit of honing.
Pannenkoek-varianten worden op verschillende momenten gegeten. Amerikaanse pancakes zijn een ontbijtproduct. Nederlanders eten pannenkoeken voornamelijk als avondmaal en een 'pannenkoekenboot' is typisch Nederlands. De Franse crêpe is een snack die je op straat bij een 'crêperie' haalt en uit het vuistje eet.

Pannenkoekenfolklore

In 1956 stond in een bakkersmagazine een mooi verhaal over de pannenkoek. Wanneer een huwbare dochter op kerstavond de eerst gebakken pannenkoek drie keer om het huis rond droeg zou ze haar toekomstige echtgenoot zien. In Patznaun in Oostenrijk vind je ditzelfde verhaal, maar daar moest het meisje de pannenkoek drie maal rond het huis dragen en het daarna op het dak gooien. Ook kon je als vrouw laten weten dat je geïnteresseerd was in de avances van je vrijer: wanneer je hem op zondagavondbezoek een pannenkoek met suiker en boter gaf, dan wilde dat zeggen dat je de man leuk vond.

Het basisrecept voor pannenkoeken

Pannenkoeken worden gemaakt met deze ingrediënten (voor rond de 18 pannenkoeken):

• 600 gram bloem
• 4 eieren
• 1,5 liter volle of halfvolle melk
• 30 cc kraanwater
• snufje zout
• twee zakjes vanillesuiker (optioneel)
• twee eetlepels gesmolten boter

Verder heb je nodig:

• garde of elektrische mixer
• grote mengkom
• koekenpan met anti-aanbaklaag
• spatel
• boter om de pan mee in te vetten
• een pollepel of schenkkan/maatbeker

Doe de eieren en vanillesuiker in een kom en mix ze tot een luchtig geheel. Die de melk en het water erbij en mix het geheel door elkaar. Voeg het zout en de bloem toe en meng tot glad beslag. Tot slot giet je er de eetlepels gesmolten boter bij. Let op dat de boter niet gloeiend heet is; de eieren in het beslag moeten niet stollen. Je kunt dit met een handmixer doen, maar met een garde gaat het ook prima. Doe het beslag in een schenkkan of maatbeker. Zo kun je het gemakkelijk in de pan gieten. Heb je dit niet, dan kun je ook een pollepel gebruiken.

Verhit een koekenpan op middelhoog vuur. Doe een klontje boter in de pan. Bak de pannenkoek aan beide zijden goudbruin.

Tips en trucs

Voor de gevorderde pannenkoekenbakker zijn pannenkoeken iets dat je zo in elkaar draait. Met deze tips en trucs gaat het een stuk gemakkelijker:

Zo voorkom je dat de eerste pannenkoek mislukt

Een bekend cliché is dat de eerste pannenkoek 'mislukt'. De pannenkoek is niet mooi bruin geworden, slapjes of gaat stuk. Dit voorkom je door te zorgen dat de pan goed heet is. Dat is namelijk het verschil tussen de eerste en de daaropvolgende pannenkoeken: de pan is goed opgewarmd. Voeg de boter dan ook pas toe als de pan flink heet is, en dat mag best sissen.

Hoe weet je dat een pannenkoek gedraaid moet worden?

Een pannenkoek kan gedraaid als de onderzijde mooi bruin is, maar die kant ligt uiteraard tegen de bodem van de pan. Er zijn twee manieren om te weten dat je pannenkoek goed is om te keren:

• Het oppervlak van de bovenkant is 'droog'. Geen vloeibaar beslag meer dus, ook niet in het midden.
• Het randje is knapperig en bruin gebakken. Je kunt ook met en puntje van je spatel even de zijkant optillen en kijken.

Wanneer voeg je vulling toe?

Een spekpannenkoek of appelpannenkoek maken? Zorg dat je plakken appel dun zijn, anders 'houdt' het beslag het niet en zakken de plakken uit je pannenkoek wanneer je deze omdraait. Gebruik een mandoline als je deze in huis hebt. Voor spek geldt dat je bijvoorbeeld plakken gerookte spek kunt gebruiken. Deze zijn gezouten en dit contrast tussen zout en het zoet van bijvoorbeeld stroop zijn erg geliefd.

Doe de vulling na de boter in de pan en giet vervolgens het beslag er overheen. Zo zorg je dat de vulling mooi in het beslag komt te liggen en bovendien goed gaart.

Pannenkoekenbeslag kun je bewaren

je kunt beslag een paar dagen bewaren in de koelkast. Het zal binnen een halve dag bezinken, maar dit betekent niet dat het beslag niet meer goed is. Even mixen is genoeg om het weer te gebruiken. Houd er rekening mee dat er verse melk en eieren in zitten: ruik er even aan voordat je het opnieuw gebruikt. Het is gemakkelijk om het beslag te bewaren in een kan of met een trechter in een fles te doen. Zo neemt het niet al te veel ruimte in. Even schudden en je schenkt het zo in de pan.

Pannenkoekenbeslag

Een pannenkoekenrecept kan je doen denken dat er hele strikte verhoudingen zijn om het beslag precies goed te krijgen. Dat is niet zo. Met meer bloem krijg je een dikkere, zwaardere pannenkoek. Dit kan handig zijn als je er schijven appel in doet. Een dunnere, lichte pannenkoek is het resultaat als je het wat verdunt met melk. Voor een knapperige, flinterdunne rand verdun je met wat water.

Variëren met pannenkoeken

Wie wel eens naar een pannenkoekenrestaurant is geweest, weet dat je het niet zo gek kunt bedenken of het staat op de kaart. De meest bekende pannenkoeken zijn zoet, maar er bestaan ook hartige varianten. Hieronder vind je een aantal bekende combinaties:

• Pannenkoek met spek
• Pannenkoek met ananas
• Pannenkoek met schijven appel
• Pannenkoek met gember uit siroop
• Pannenkoek met poedersuiker en kaneel
• Pannenkoek met kersen uit pot en slagroom of roomijs
• Pannenkoek met kaas
• Pannenkoek met rozijnen

Pannenkoekengezegdes en spreekwoorden

Dat de pannenkoek een belangrijk onderdeel van de Nederlandse cultuur is blijkt ook uit de vele spreekwoorden en gezegden die de pannenkoek vermelden.

• 'De pankoek schuift' (alles loopt goed)
• 'Je moet geen pannenkoek met een ei bederven' (je moet het grote geheel niet uit het oog verliezen door een kleinigheid)
• 'Als het pannenkoeken regent, dan zijn mijn schotels omgekeerd' (een Gronings spreekwoord, dat betekent dat het altijd tegenvalt: wanneer de pannenkoeken uit de lucht vallen houd je nét je bord niet goed om er eentje te vangen)
• 'In de liefde is stront net zo goed als een pannenkoek' (liefde maakt blind)
• 'Een pannenkoek zonder spek' (een echtpaar zonder kinderen)
• 'De pannenkoek zal niet groot zijn' (de buit/erfenis zal niet al te groot zijn)
• 'De kantjes van de pannenkoek eten' (het beste voor jezelf nastreven)
• 'Ze kennen mekaar met een warme pankoek belopen' (een Zaans gezegde dat wil zeggen dat mensen zo dicht bij elkaar in de buurt wonen dat ze gemakkelijk met elkaar kunnen roddelen)

'Pannenkoek' is ook een (mild) scheldwoord, en betekent domoor, stuntelaar.