Uien, smaakmakers, groenten en tranentrekker

Uien maken al eeuwen deel uit van ons dieet. Uien zijn net als prei, een groente, maar nog veel meer smaakmakers van formaat. Daarnaast zijn uien ook een zeer geliefd huismiddeltje tegen allerlei luchtweginfecties. Uien zijn vooral gezond. De Egyptenaren wisten het al en die zaten er zelden naast.

Inhoud

• De oorsprong van de ui
• Egyptenaren
• De Grieken
• En tenslotte de Romeinen
• Middeleeuwen
• Voedingswaarde van ui
• Ui als huismiddeltje
• Tranen van ui
• Hoe kun je voorkomen dat je ogen gaan tranen bij het snijden van uien:
• Verschillende soorten, maten en smaken
• Uien in recepten
• Gevulde uien

De oorsprong van de ui

De oorsprong van de ui ligt in het verre Oosten, maar nog waarschijnlijker is dat de ui op ieder continent te vinden was. In Azië zijn de eerste sporen te vinden van het daadwerkelijk als voedingsmiddel gebruiken van de ui. De ui was makkelijk te telen en vooral simpel om te bewaren. Deze grote voordelen maakte het tot een populaire groente. Oude geschriften uit China van zo’n 5000 jaar geleden maken al melding van de ui als gewas in de tuinen.

Egyptenaren

De ui bereikte tenslotte ook de oude Egyptenaren en deze verhieven de ui naar een heel ander nivo. De Egyptenaren zagen de ui als een symbool voor het eeuwige leven, door de anatomie van de knol. Uien werden meegegeven als offergaven aan de doden, zijn gevonden bij mummies ( de mummie van koning Ramses de 4e had uien over zijn ogen heen) en zijn als offer gebruikt bij de diverse godenaltaren. In de piramiden zijn diverse afbeeldingen gevonden van uien. Uien waren deels magisch, deels medicinaal en een onderdeel van het dieet van de oude Egyptenaar.

De Grieken

Ook de Grieken zagen de grote mogelijkheden van de ui. De ui was ook hier, deels medicinaal en daarnaast voedingsmiddel. Vooral de Griekse atleten verorberden lading uien omdat dat goed was voor het bloed en daardoor prestatieverhogend. De lichamen van de atleten werden zelfs ingewreven met ui voordat ze aan een belangrijke wedstrijd begonnen.

En tenslotte de Romeinen

De Romeinen gingen door met dit gebruik van de ui. Ook de Romeinen wreven hun gladiatoren in met uien omdat dit wonderen zou doen voor de spieren van de mannen. Maar uien zaten ook in het dieet van de Romeinen, in Pompeii zijn groentetuinen gevonden waarin ook uien zijn geteeld. Uien waren meer dan dat, uien waren zeer goed voor je spijsvertering, goed tegen dysenterie en kiespijn, prima ontstekingsremmers. De Romeinen kwamen nog eens ergens en misschien is de grote verspreiding van de ui als onderdeel van het Europese dieet hier wel begonnen.

Middeleeuwen

In de middeleeuwen was de ui, naast bonen en kool, een belangrijk voedingsmiddel. Uien, net als kool en bonen, zijn makkelijk te verbouwen en te bewaren. Ideale groenten in een tijdperk zonder alle moderne mogelijkheden om voedsel te bewaren. De medicinale mogelijkheden werden ook door de middeleeuwers onderschreven: goed tegen hoofdpijn en kaalheid.

Voedingswaarde van ui

De ui kent een hele lange geschiedenis als voedingsmiddel, offergave en zijn medicinale eigenschappen worden al eeuwen erkend. Uien zijn één van de populairste smaakmakers in de moderne keuken. Wat zit erin? Net als in alle groenten, géén vet en weinig calorieën. In een ui zitten veel vezels en daardoor is een ui eten net zo goed als een bruine boterham (voor de vezels wel te verstaan). In uien zitten veel vitaminen, vooral vitamine C en B maar ook foliumzuur en magnesium. Uien bevatten antioxidanten die de (slechte) vrije radicalen aanvallen, waardoor mensen beter beschermd zouden zijn tegen verschillende soorten kanker. Uien zijn goed tegen hart- en vaatziekten en voorkomen daarnaast luchtweginfecties.

Ui als huismiddeltje

De ui kent een lange geschiedenis als niet alleen smaakmaker en groente maar ook als een huismiddeltje tegen kleine maar lastige kwaaltjes. De Romeinen gebruikten uien ook als middeltje tegen hondenbeten, wat overigens niet de goede manier is om een ui te gebruiken. Nu slapen we met uien op ons nachtkastje wanneer we erg verkouden zijn. Bij ons gingen er ook nog kruidnagelen in maar geen idee waarom. Uien zijn daarnaast een prima hulpmiddeltje tegen een slechte stoelgang.

Tranen van ui

Tranen met tuiten bij het snijden van uien, hoe komt dat nou? Wanneer je een ui snijdt, maak je een aantal celwanden kapot hierbij komt een enzym genaamd alliinase vrij. Met een aantal zwavelverbindingen vormt alliinase tenslotte syn-propanethial-S-oxide. Deze verbinding reageert met het vocht in je ogen en maakt een soort (verdund) zwavelzuur. Dit irriteert de zenuwen in je ogen waarna deze gaan tranen.

Hoe kun je voorkomen dat je ogen gaan tranen bij het snijden van uien:

• de ui, het mes en de snijplank eerst nat maken
• de ui onder water snijden.
• eerst de ui een halve dag in de koelkast leggen
• een skibril opzetten
• alleen door je mond ademen tijdens het snijden
• het mes eerst door een citroen halen
• zet een raam of deur open (ventileren dus)
• contactlenzen dragen
• een slok water in je mond houden tijdens het snijden

Verschillende soorten, maten en smaken

Uien zijn er in verschillende soorten, maten en smaken. Rode, gele en witte uien. Daarnaast de kleinere zilveruitjes en sjalotten en bosuitjes. De zilveruitjes zijn heel kleine uitjes die worden ingelegd in azijn. Vers zijn ze vaak niet te krijgen. De Amsterdamse uitjes zijn iets groter dan de zilveruitjes geel van kleur (door saffraan) en ingelegd in azijn en enkele kruiden. Sjalotten zijn iets kleiner dan gewonen uien en groeien in bosjes. Sjalotjes zijn geweldig in salades en zijn volgens velen net iets verfijnder dan de gewone ui. Bosuien (lente-uien) zijn hele jonge uien die het rauw geweldig doen ook het groen overigens. Dan heb je siepels. Nee, die zijn er niet, of ze zijn er wel, maar niet als aparte soort. In het Noorden worden uien siepels genoemd. De beroemdste staan op kerktorens zoals in Dwingeloo.

Uien in recepten

Uien worden vooral als smaakmaker gebruikt. In West-Europa gaan er vaak wel 2 uien in een gemiddeld gerecht, in Oost-Europa ligt de consumptie iets hoger. Uien kunnen gebakken worden, prima gedroogd maar ook gekookt. Uien alleen niet te lang koken want dan raken ze alle smaak kwijt. Vooral kinderen vindende smaak van uien vaak net iets te sterk. Uien zou je voor gebruik even in een bakje water kunnen zetten en daarna goed droogdeppen. Uien worden ook soms in melk gezet voor een half uurtje, daarna goed afspoelen en droogdeppen.

Gevulde uien

Uien, 4 flinke, goed schoonmaken en het bruine velletje eraf halen. Van de onderkant een klein stukje afhalen anders ‘staan’ ze verderop in het recept niet lekker. De uien een half uur koken met wat zout. De uien daarna iets laten afkoelen. Het topje er voorzichtig afsnijden en de ui uithollen.

• 250 gram gehakt
• de restjes ui van het uithollen
• zout, peper, nootmuskaat

in een koekenpan rul bakken, het liefst zonder boter

De uien naast elkaar in een ingevet ovenvast schaaltje zetten. De uien vullen met het gehaktmengsel, wanneer je het topje nog hebt, deze weer terugleggen. Paneermeel over de uien strooien met een paar klontjes boter en eventueel wat (oude) geraspte kaas. Nog een half uurtje in een oven van zo rond de 175 graden.