Koffie en de Koffieplant Coffea arabica

De koffieplant, die oorspronkelijk uit oostelijk Afrika komt, levert de bonen die na bewerking de heerlijke drank oplevert waar complete volksstammen aan verslingerd zijn: koffie. Nederlanders drinken gemiddeld drie koppen per dag. Voor de verstokte koffiedrinkers begint geen dag goed zonder een bakkie. Het zijn nog mooie planten ook, die goed in eigen tuin te kweken zijn. De koffieplant kan enkele meters hoog worden en heeft groenblijvende bladeren.

Koffie uit Afrika of uit je eigen tuin

• Coffea arabica en koffie
• Steunblaadjes van walstro
• Zilvervlies
• Koffieplant op Madagaskar
• Domesticeren
• In eigen tuin

Coffea arabica en koffie

De koffieplant komt oorspronkelijk uit oostelijk Afrika en Centraal-Afrika. De bekendste soorten koffie zijn Coffea arabica en Coffea canephora en ze horen allemaal bij de walstrofamilie, de rubiacea. Koffieplanten zijn drie tot vier meter hoog en groenblijvend. In het tropisch regenwoud groeien ze als ondergroei in de schaduw van bomen. Ze gedijen goed in dit vochtige milieu met weinig licht. De struiken hebben kruisgewijs tegenoverstaande bladeren, waardoor ze maximaal licht kunnen opvangen in hun schaduwrijke plek.

Druppelspits

Het vernuftige van het koffieblad is de druppelspits aan de top van het blad. Vanwege de vorm van de bladspits kunnen neervallende regendruppels makkelijk van de bladschijf afdruppen. Het begint allemaal bij de groene boon, een niet gebrande boon. Dit boontje scheurt aan de onderkant en daar komt een worteltje uit. Het is het begin van een koffieplant die er vier jaar over doet voordat hij groot is en koffie oplevert en die gemiddeld 25 jaar oud wordt.

Steunblaadjes van walstro

Er zitten kleine driehoekvormige steunblaadjes tussen de bladbasissen van de tegenoverstaande bladeren. Steunblaadjes zie je vooral bij de walstrofamilie, de familie die ook wel wordt aangeduid als sterbladig, rubiaceae of koffiefamilie.
De steunblaadjes zitten er om de jonge knoppen te beschermen. Elk jaar weer komen er vele witte tot lichtroze bloemen uit de oksel van de bladstelen die groeien tot ongeveer 18 mm lengte.

Bijen

Ze ruiken licht als jasmijn en bijen zijn er gek op. De insecten doen goed werk voor de bestuiving en daarvoor krijgen ze lekkere nectar in ruil.

Zilvervlies

Als de bloem bestoven is gaat het vruchtbeginsel groeien en in zes tot veertien weken wordt dat een groene vlezige vrucht. De vrucht is rijp als hij rood is. In de vrucht groeit dan al het begin van twee zaden. In de twintigste week, als de vrucht volgroeid is, groeien de zaden in ongeveer acht weken tijd uit tot hun koffieboonvorm.

Twee koffiebonen

Als de vrucht wordt geopend komen de twee koffiebonen in een zilvervlies tevoorschijn. Zijn de bonen uit hun zilvervliesje gepeld, dan kunnen ze gebrand worden en pas dan ontstaat het heerlijke aroma waar we zo van kunnen genieten.

Koffieplant op Madagaskar

De koffieplant Coffea arabica komt van nature voor op Madagaskar en in het hooglandregenwoud van zuidelijk Ethiopië. De plant kreeg de naam arabica, omdat botanicus Linneaus halverwege de achttiende eeuw bij de naamgeving dacht dat de plant uit Arabië kwam. In die tijd kende men de koffie alleen van de Arabieren. Zij hadden een handelsmonopolie op de bonen en het was de Vereenigde Oostindische Compagnie die het Arabische monopolie doorbrak. Eeuwen eerder brachten de Arabieren de koffie naar Jemen en al in de Middeleeuwen genoot men daar van koffie.

VOC

De VOC importeerde de plant in Indonesië en langzamerhand verspreidde koffie zich over de wereld. Ook werden in de loop der tijd andere soorten ontdekt met andere eigenschappen. Daarnaast bestaan er vele variëteiten van de soort Coffea arabica. Alleen de arabica en de robusta worden op grote schaal gekweekt. Robusta groeit het best in warme gebieden, de arabica houdt juist meer van grote hoogte en wat meer koelte. Er zijn ongeveer honderd soorten bekend en de ontdekking van nieuwe soorten gaat nog steeds door. Botanisch onderzoek in Afrika richt zich vooral op Magdagaskar. Het eiland is een eldorado voor botanici, omdat de flora en fauna er miljoenen jaren kon evolueren los van de rest van Afrika.

Domesticeren

De plant op de plantages is een gedomesticeerde soort. Telers proberen de plant zo aan te passen dat hij het meeste oplevert en zo min mogelijk vatbaar is voor schimmels en insectenvraat. De plant wordt veredeld en hier en daar genetisch gemanipuleerd. Domesticering ging niet snel, omdat de plant een struik is; bij éénjarigen biedt dat sneller resultaat. Bovendien was er weinig noodzaak omdat ook de wilde variant veel bonen oplevert.

In eigen tuin

Een koffieplant is goed zelf te kweken. Na de plant van de groene boon is het proces van boontje tot struik helemaal in eigen tuin te volgen.

Lees verder

• Koffie – Koffieboon in gevaar door roestschimmel en kevertje
• Koffie – Top Tien Koffielanden
• Koffie – Keurmerk beter voor boer en natuur
• Koffie – Ons dagelijks bakje troost
• Koffie – van plant tot drank