Litouwen - Een rivier van melk

In Litouwen is de capaciteit voor melk- en voedselproductie nog lang niet opgedroogd. Wanneer we in sprookjes een beschrijving van een land horen waar de rivieren van melk langs oevers van boter stromen en de daken van de huizen van kaas zijn gemaakt, dan zou dat land wel een Litouwen kunnen zijn. Het is moeilijk om de omvang voor te stellen van de melk-rivier die de vrouwen van het platteland iedere ochtend en avond met emmers vol bijeen melken of hoe groot de meren zijn van room die zij maken of het volume aan yoghurt en kaas die zij voor hun gezinnen maken. Nog niet zo lang geleden had ieder huis op het platte land minstens één koe om in de eigen behoefte aan zuivel te voorzien. Hoewel de boeren hun inkomen wat kunnen verhogen door overtollige melk aan een fabriek te verkopen, zien weinigen van hen dit als serieuze bedrijvigheid. De meeste mensen op het platte land beschouwen het als een manier van leven om alle mogelijke voedselproducten tegen een lagere prijs te verkrijgen: fruit, groenten, vlees, scharreleieren, room en melk van eigen koeien, karnemelk en kaas.

Als men naar de schappen met zuivelproducten in een supermarkt kijkt, dan ziet men dat de Litouwse zuivelindustrie springlevend is. Een enorme hoeveelheid van verschillende soorten verse en natuurlijke producten van verschillende producenten worden iedere ochtend aan supermarkten en winkels in de steden en dorpen geleverd, maar ook aan de meeste Europese landen. De Litouwers hebben heel veel melk. Zij houden van melkproducten en zij weten hoe zij die moeten maken. Iedereen die Litouwen wel eens heeft bezocht heeft het met eigen ogen gezien. Er is een gezegde: als je in Litouwen bent geweest en je hebt de zelfgemaakte kaas met karwijzaad niet geproefd, dan weet je niets van het land.

Geen leven zonder melk

Het land produceert twee keer zo veel melk als dat het verbruikt. De zuivelsector neemt een belangrijke plaats in de landbouw in. Zuivelproducten maken een kwart uit van de totale agrarische productie en de inkomsten uit melk beslaan een derde van alle inkomsten uit de verkoop van landbouwproducten. De helft van de melk wordt geproduceerd door bedrijven die beschikken over één of twee koeien, de andere helft door grotere bedrijven. Het klinkt andere Europese boeren wellicht vreemd in de oren dat in Litouwen een middelgroot bedrijf drie koeien heeft en dat één met zes koeien wordt beschouwd als een grote boerderij. Een middelgrote boerderij in de Europese Unie bestaat uit 13 koeien.

Kan een dergelijk klein melkveebedrijf modern en productief zijn? Kan zij gebruik maken van de nieuwste technologieën? Omdat de investeringen in een dergelijk bedrijf klein zijn, zijn de winsten niet groot. Inkopers van melk kopen van een dergelijke producent tegen een lagere prijs, de kosten van het melken zijn hoger. Kleine bedrijven zijn ook niet georganiseerd en kunnen niet onderhandelen over de prijs. Er zijn bedrijven met een opbrengst van 10.000 tot 12.000 ton en er zijn anderen met een opbrengst van gemiddeld 8.000 ton melk per koe per jaar. De gemiddelde melk-afgifte van een goede melkkoe is ongeveer 5.500 ton per jaar.

Deze voorsprong is evident en dit is te danken aan het fokken (kuddes worden gevormd van het beste fok-materiaal) en goede voeding. De boeren weten vanuit hun persoonlijke ervaring dat wanneer je de dieren niet goed voedt zij van weinig nut zijn en dat hun gewicht, productie of rendement niet zal toenemen.

Je krijgt wat je onderhandeld hebt

Vanwege de bijzondere situatie van de melkveehouderij, met vele zeer kleine boerderijen en een klein aantal verwerkers van melk, wordt melk in Litouwen van de boeren gekocht tegen één van de laagste prijzen in de gehele Europese Unie. Vóór de toetreding tot de Europese Unie bedroeg de gemiddelde prijs 35 tot 40 cent per kilogram (voor melk met 3,4 procent vet en 3 procent eiwitgehalte). Nu bedraagt deze prijs 50 cent, en de gemiddelde prijs voor natuurlijke melk is 74 cent per kilogram. Om hun belangen beter beschermen zijn de melkproducenten begonnen met het opzetten van coöperaties. Kleine boeren in het district Kretinga hebben de coöperatie Pieno Banga opgericht. De Lietuviškas Pienas coöperatie bracht de meeste moderne boerderijen bijeen. In het Plungé district in Žemaitija begonnen kleine producenten met de Pieno Gele coöperatie.

Deze boeren zien de melkproductie eerder als een bedrijfsactiviteit dan als een traditie. De coöperaties hebben investeringen gedaan, met inbegrip van melk-tanks en koelmachines. Hierdoor produceren zij een betere kwaliteit melk, en door de verkoop van grotere hoeveelheden aan de zuivelfabrieken, kunnen zij onderhandelen over betere prijzen.

Het rendement wordt beter en door te investeren in nieuwe technologie, zullen de boeren kunnen uitbreiden en sterker worden. Ieder jaar wordt er meer melk geproduceerd. In 2006 was dat meer dan 1300 miljoen ton natuurlijke melk (met 4,11 procent vetgehalte) welke werd verkocht voor verwerking, 8 procent meer dan in 2005. Tijdens de eerste helft van 2007 steeg de bulk inkoop van melk met 8,6 procent.

Sinds de invoering van de melk quota zijn er twee officiële manieren om melk te verkopen: melk voor de verwerking (door zuivelfabrieken), en de directe verkoop (verkocht op boeren markten voor onmiddellijke consumptie). Sommige boeren worden aangemoedigd om rechtstreeks te verkopen aan de kinderdagverblijven, ziekenhuizen of scholen, om zo de zuivelfabrieken te omzeilen. Op de druk bezochte boeren markten in Vilnius zijn er altijd boeren die hun eigen melk, huis gemaakte zure room, boter en kwark verkopen.

In het district Vilnius, net als in andere regio's met arme grond, zijn er geen grote zuivelfabrieken. De boeren en zuivelfabrieken van Suvalkija, Panevėžys en Žemaitija, waar de grond vruchtbaar is en de boerenbedrijven altijd de rijkste waren, zijn traditioneel het sterkst.

Drie grote spelers

Hoewel bijna alle zuivelproducten in Litouwen natuurlijk en vrij van conserveringsmiddelen zijn, zijn sommige merknamen bijzonder populair. Er zijn 30 bedrijven en dochterondernemingen van hen die melk verwerken.

Desalniettemin wordt de meeste omzet gemaakt door drie groepen: Rokiškio Suris, Pieno Žvaigždės en Žemaitijos Pienas. Zij verwerken 80 procent van de melk en hebben hetzelfde percentage van de verkoop in handen. De fabriek voor ingeblikte melk in Marijampolė en de Vilkyškių zuivelfabriek hebben ook een belangrijke plaats in de markt. Rokiškio Suris, welke in productie is sinds 1992, wordt het vlaggenschip van de zuivelfabrieken genoemd. Het combineert perfect de oude tradities met moderne productiemethoden. Het is de grootste en modernste zuivelfabriek in de Baltische regio. Het bedrijf heeft een jaarlijkse omzet van 400 miljoen litas, waarvan 60 procent wordt geëxporteerd en 40 procent op de lokale markt wordt verkocht.

Los van het moederbedrijf, Rokiškio Suris, waar gele kaas en lactose wordt gemaakt, heeft het bedrijf heeft ook twee dochterondernemingen: Utenos Pienas (verse zuivelproducten, boter en gedroogde zuivelproducten) en een zuivelbedrijf in Ukmergė (kwark en kaas). In 1997 werd voor twee miljoen dollar aan buitenlands kapitaal in het bedrijf gebracht.

Het op één na grootste bedrijf, Pieno Žvaigždės, heeft vier dochterondernemingen: een melkfabriek in Kaunas, Panevėžio Pienas, een melkfabriek in Mazeikiai, en een room-fabriek in Pasvalys. Zij produceren meer dan 500 merken van zuivelproducten. Vanwege de hypermoderne apparatuur dat het bedrijf regelmatig introduceert, worden zij wel de trendsetter van de melk mode genoemd.

Pieno Žvaigždės is eigenaar van veel populaire merken: Dvaras natuurlijke gepasteuriseerde melkproducten, Bios en Biola, producten gemaakt van ecologisch gecertificeerde grondstoffen, de groep van Smilga desserts en yoghurt, verse Nykštukas consumptie-ijs, Jo populaire yoghurt, de Miau familie van producten voor kinderen, en vele anderen.

Žemaitijos Pienas is de op twee na grootste zuivelfabriek gemeten naar inkomen. Dit uit Telšiai afkomstige bedrijf is actief in Šilutė en Klaipėda, waar zij Šilutės Rambynas en Klaipėdos Pienas bezitten. De belangrijkste producten van de onderneming zijn kaas en smeerkaas, natuurlijke melk, kefir, yoghurt, zure room en verse room, boter en natuurlijke boter met toevoegingen, droge wei en frisdranken.

Kaas uit Litouwen

Kaas dient afzonderlijk besproken te worden. Al was het alleen maar om het woord in het Litouws Suris (kaas): alle soorten gefermenteerde producten, variërend van zachte gerijpte brie tot harde Parmezaanse en blauwe kaas, en met name kaas geperst uit wrongel (hij kan worden gedroogd, gerookt, gearomatiseerd met karwijzaad of verschillende kruiden, en soms worden gezoet met rozijnen).

De productie van kaas is het belangrijkste gebied waar de zuivelfabrieken van het land zich mee bezig houden. De helft van de verwerkte melk wordt gebruikt bij de productie van kaas en kwark, die het grootste deel van de export van zuivelproducten voor hun rekening nemen. Een totaal van 53.500 ton van alle soorten van rijpe kaas wordt geëxporteerd naar de Europese Unie (ongeveer 60 procent van het exportvolume), Rusland, de Verenigde Staten en elders.

Steun voor de zuivelsector

Nadat Litouwen tot de Europese Unie was toegetreden, kregen de zuivelfabrieken exportsubsidies (1,4 miljoen litas in 2004, 47,2 miljoen litas in 2005 en 70,4 miljoen litas in 2006) Vanaf 2008 is de tijd gekomen om te zien of zij klaar zijn om wereldwijd te concurreren en de melk zonder subsidies te verkopen. Vanaf juli 2007 heeft de Europese Commissie besloten de exportsubsidies op zuivel verkocht aan derde landen af te schaffen.

Om de melkveehouderij te moderniseren heeft de staat heeft steun verstrekt voor investeringen: tussen 2001 en 2003 werd 28,1 miljoen litas geïnvesteerd in de melkveehouderij. Melk producenten en verwerkers ontvingen grotere bedragen tussen 2002 en 2006 in het kader van het Sapard-programma en verdere herstructurering en modernisering van de melkveehouderij zal worden voortgezet in het Plattelands Ontwikkelingsplan 2007-2013