Koffie drinken we iedere dag

Al meer dan tweeduizend jaar drinken we koffie. Van de koffiehuizen in de Arabische wereld veroverde het drankje de harten van de Europeanen. Koffie is voor velen niet meer weg te denken bij het ontbijt en om ’s avonds nog even weer een oppepper te krijgen zetten we dan ook weer. Koffie houdt je wakker, je blijft scherper en alerter, dat doet overigens de cafeïne.

Hoe het allemaal begon

De ontdekking van de koffie, het leukste verhaal erover in ieder geval. Zo rond het jaar 300 jaar is er een klein opmerkzaam Ethiopische geitenhoedertje dat zijn geiten ineens vrolijk over het land zag huppelen. Meestal waren de geiten blijkbaar niet zo dartel want het herdertje zoekt uit waarvan de geiten zo uitgelaten werden. Hij ontdekt dat de geiten besjes hadden gegeten van een struik in de buurt en besloot zelf ook een aantal te proeven. Het herdertje werd net zo vrolijk als de geitjes en zo werd het een dolle boel daar in het dorre Ethiopië.

De monniken in de nabije omgeving hoorden van dit olijke mannetje en namen ook enkele bessen. Deze heren ontdekten dat de bessen gebrand en gekookt een nog sterkere opwekkende ervaring gaven.

Hoe het echt begon

Al ruim duizend jaar voor het vrolijke herdertje schreef een Arabische arts over de opwekkende eigenschappen van de ‘koffiebesjes’. In eerste instantie was koffie geen drankje maar meer een snoepje. De besjes werden omhuld met een laagje dierlijk vet. Het allereerste ‘energy-tabletje’ was geboren. Langzamerhand begon men de besjes te bewerken en te koken waardoor de eerste ‘koffie’ ontstaat. Rond de 13e eeuw was de hele Arabische wereld aan de koffie.

Toen kwamen de Europeanen

De verhalen waren er al langer. In het Midden-Oosten kende men een drankje dat naast dat het lekker is, ook je vermoeidheid kan verdrijven! De 15e eeuwse ontdekkingreizigers waren geïntrigeerd. De diverse koffiehuizen die Turkije toen al kende werden een populaire ontmoetingsplek voor de eerste avonturiers. Het is de tijd van de grote ontdekkingen en handelaren, deze laatsten introduceren de drank in West-Europa. In 1615 bereiken de eerste schepen met koffie Venetië. Toen ging het snel. In korte tijd opent het eerste koffiehuis in Venetië, daarna volgden andere, grote steden. In 1664 wordt in Amsterdam een koffiehuis geopend.

Handel

De Arabieren hadden de handel in koffie in handen maar de VOC weet dat monopolie te doorbreken. De eerste koffieplantages ontstaan op Java rond 1616, de kolonie was in beheer van de Nederlanders. De Fransen pakken het iets anders aan. De Franse koning Lodewijk de 14e krijgt van de Amsterdamse burgemeester een klein koffieplantje, dit wordt de basis van de planten die later door de Fransen naar het Caribische gebied worden gebracht.

Daar waar de bonen groeien

Een koffiestruik heeft belang bij zo weinig mogelijk temperatuurschommelingen, milde temperaturen en geen fel zonlicht. De koffieplantages liggen tussen de Steenboks- en Kreeftskeerkring. De landen rond de evenaar worden dan ook wel de koffiegordel genoemd. De smaak van de koffiebonen wordt bepaald door de grond op de plantage, de temperatuur, de vochtigheidsgraad en de hoogteligging van de plantage. De meeste struiken worden zo laag mogelijk gehouden omdat dit het oogsten vergemakkelijkt.

De ene koffie is de andere niet

De twee belangrijkste koffieboonsoorten zijn de Arabica en Robusta. De Arabica stamt af van de allereerste Ethiopische bonen, de smaak is mild. De boon groeit vooral in Zuid- en Midden-Amerika, het liefst op grote hoogte. De wereldmarkt voor koffiebonen wordt bepaald door deze boon, bijna 70% van de handel bestaat uit Arabica.

Robusta, zoals de naam al doet vermoeden, de plant is sterker, evenals de koffie die ermee gemaakt wordt. Robusta wordt vooral verbouwd in Afrika, Brazilië en Azië en bepaalt 30% van de wereldhandel. De Robusta-bonen zijn goedkoper omdat niet iedereen de sterke smaak van de boon kan waarderen, het cafeïnepercentage in de Robustakoffie is hoger dan bij koffie gezet met Arabicabonen.

De meeste koffie die we in de winkel kopen is een mix van Robusta en Arabica. Nederlandse fabrikanten maken ook een onderscheid in goudmerkkoffie, 100% Arabicabonen, zilvermerkkoffie dat bestaat uit 80% Arabicabonen en tenslotte roodmerkkoffie, dat bestaat uit 70% Arabicabonen. De zilvermerk- en roodmerkkoffie wordt aangevuld met Robustabonen.

Boon of bes?

De koffiestruik levert besjes die eenmaal rijp, geplukt worden. De rijpe besjes worden vaak met de hand geplukt. Oogsten kan één keer per jaar. Daarna moeten de geplukte bessen gelijk worden verwerkt. Wat de koffie maakt zijn de zaden (bonen) in de besjes. Na het oogsten moeten de zaden uit de besjes worden gehaald. De besjes worden op grote droogvloeren gelegd en zijn na een week of vier klaar om verder te worden verwerkt. Bij de ‘natte’ methode worden de bonen gelijk uit de besjes gehaald om daarna te drogen.

De koffiebonen worden vaak ongebrand in balen verscheept. De bonen worden dan nog ‘groene bonen’ genoemd. Ongeveer 7 miljoen ton groene koffie wordt jaarlijks over de hele wereld verscheept. Ongebrande bonen zijn langer houdbaar en daarnaast hebben de producenten meer controle over het ‘brandproces’ van de bonen.

Eindelijk een smaakje

De groene bonen moeten worden gebrand om zo hun uiteindelijke smaak te krijgen. Iedere koffieproducent zal het beamen; koffiebranden is een kunst en een beetje wetenschap. Tijdens het branden worden de bonen verhit tot soms wel 250 °C. Tijdens het branden verdampt eerst het vocht in de bonen, waarna de boon ‘popt’ (zoals popcorn!), de boon is dan twee keer zo groot. Hoe harder de ‘pop’, hoe verser de boon is geweest.

Door het branden ontstaan verschillende soorten koffie. Hoewel de namen niet allemaal vast staan zijn er wel een aantal algemene termen. ‘American roast’, is licht geroosterde koffie, ‘City-roast’, medium geroosterd met een beetje een chocoladesmaak, ‘Vienna’ is donkerbruin en sterk, ‘Italian-roast’, is bijna zwart gebrande koffie die een beetje bitter-zoet smaakt.

Cafeïne

In koffie zit cafeïne. Overigens zit cafeïne niet alleen in koffie, ook in thee, cacao, in sommige frisdranken en in veel zgn. energiedrankjes. Cafeïne maakt je minder snel moe en je concentratie is beter. Niets mis mee, zo op het eerste oog en dat is ook zo, maar wel wanneer je daardoor een slechte nachtrust krijgt. Als je moe bent kun je ook gaan rusten of gaan slapen, je lichaam geeft niet voor niets signalen. Cafeïne stimuleert je hersenen, je nieren, je maag en je darmen. Maar van cafeïne kun je ook rusteloos worden, duizeligheid voelen en hartkloppingen krijgen. Het effect is bij iedereen anders.

Niet iedereen reageert gelijk en de meeste mensen merken de effecten van cafeïne niet of nauwelijks. Voor mensen die wel gevoelig zijn voor de effecten adviseert het Voedingscentrum een maximum van 400 mg.. Dat is ongeveer 5 kopjes koffie per dag, waarbij je rekening moet houden met de hoeveelheid andere drankjes met cafeïne die je neemt. Sinds 2004 moet op alle energiedrankjes staan hoeveel cafeïne het drankje per liter bevat.

Er zijn diverse onderzoeken gedaan naar de vermeende nadelige gevolgen voor je gezondheid wanneer je koffie drinkt. Als je erg gevoelig bent voor de werking van cafeïne zou je de grens bij 5 koppen per dag moeten leggen. In koffie zit een antioxidant, deze voorkomt beschadiging van cellen en DNA. In groente en fruit zit deze antioxidant ook en in hogere concentraties. In koffie zitten bijna geen calorieën, wel wanneer je melk en suiker in de koffie doet. De conclusie is steeds vaker, dat koffie niet slecht is maar met mate gedronken moet worden. Daarnaast is het verstandig om ’s avonds geen koffie te drinken wanneer je daardoor slecht in slaap kunt komen. Het is zeker verstandig om tijdens een zwangerschap zo weinig mogelijk cafeïne tot je te nemen.

Bewaren

Koffie bewaar je koel, donker en droog. De koelkast is geen goede plek en ook geen koffie bewaren op planken waar je etenswaren bewaart die sterk ruiken. Koffie die vacuümverpakt is kun je een behoorlijke tijd bewaren maar eenmaal geopend loopt de kwaliteit terug. Zuurstof breekt het aroma van de koffie af.

Welke koffie zet je?

Er zijn talloze manieren om koffie te schenken, dit zijn enkele:

• Espresso: stoom en water worden onder hoge druk door koffie geperst. Meestal worden Arabicabonen gebruikt. De Italianen die de meesters zijn van de espresso noemen het overigens caffè en ze drinken het de hele dag.
• Cappuccino: zijn de koffiezetters het niet helemaal over eens, wel over de basis, een goede espresso. Het oudste recept voor cappuccino zou een dubbele espresso zijn, met daarop geschuimde melk met snippers pure chocolade. Wanneer je een goede espresso kunt zetten, kun je ook een prima cappuccino maken.
• Koffie verkeerd: verkeerd, meer melk. De Fransen noemen het ‘café au lait ‘, meestal een bijna halfvol kopje koffie aangevuld met hete melk. Caffè latte, noemen wij ook koffie verkeerd. De basis is ook hier een goede espresso, daarbij drie keer de hoeveelheid melk. Het verschil zit in de koffie, in Frankrijk wordt gewone filterkoffie gebruikt.
• Latte Macchiato: helemaal in, het is even een trucje maar het staat geweldig. Je maakt een stevige espresso. Via de rand van een glas, of via een lepeltje giet je de espresso in een groot glas met gestoomde melk. Dan vormen zich laagjes, onderin de melk, daarover de koffie en dan een laag schuim.
• Irish coffee: niet om de ochtend mee te beginnen, maar om de avond mee te starten? Twee theelepels bruine basterdsuiker, whisky erover schenken (een glaasje), dan een kop sterke koffie en een flinke schep slagroom. Wanneer je de whisky vervangt door beerenburg heb je Dokkumerkoffie. Met jenever en witte basterdsuiker schijn je iets te drinken dat Hollandse koffie wordt genoemd.
• Weense koffie: een stevige kop koffie met daarop een goede hoeveelheid extra gezoete slagroom.

Cafeïnevrije koffie

Cafeïnevrije koffie bevat cafeïne. Wel veel minder, een kopje cafeïnevrije koffie bevat ten hoogste 4 mg. cafeïne, een gewone kop koffie, 85 mg.. De cafeïne wordt voor het branden uit de bonen gehaald, eventuele resten van het oplosmiddel dat daarbij gebruikt wordt, verdwijnen tijdens het brandproces. Wanneer je graag over wilt schakelen op cafeïnevrije koffie kun je de eerste paar dagen wat hoofdpijn voelen, cafeïne is nu eenmaal een verslavend stofje.

Gewoon oplossen

Sinds een eeuw kennen we oploskoffie. Oploskoffie wordt gemaakt van een enorme hoeveelheid koffie. Om het water te laten verdwijnen, wordt de koffie gevriesdroogd of gesproeidroogd. Wat dan ontstaat is pure koffie waarbij je alleen nog water of melk doet, of beide. Oploskoffie kun je net als de ‘gewone’ ook in een cafeïnevrije variant krijgen.

Café Frappé

Het werkelijk allerbeste recept voor de zomerse oploskoffie hebben de Grieken bedacht. Café Frappé, in het Nederlands ‘ijskoffie’. Er zijn diverse recepten, maar deze is vrij simpel: je doet een 2 theelepels oploskoffie en een theelepel suiker in een shaker met een ½ glas koud water. Wanneer het flink is opgeklopt giet je het in een groot glas, het glas bijvullen met ijskoud water, paar ijsklontjes en eventueel nog wat melk. Wanneer je niet aan de calorieën wilt denken, nog een bolletje vanille-ijs.