Lekkere balkenbrij: wat zit er in en hoe bereid je het?

Voor veel mensen begint in het najaar weer een feestelijke en smakelijke tijd. De slagers en de supermarkten verkopen weer balkenbrij. Balkenbrij wordt al vele jaren bereid, vooral in het oostelijk gedeelte van het land. Gelukkig kom je balkenbrij tegenwoordig in de koude maanden overal tegen. Balkenbrij is geen typisch Nederlands product, je vindt het bijvoorbeeld ook in België en Duitsland. Wat zit er eigenlijk in balkenbrij en hoe kun je het klaarmaken?

Een stukje historie over balkenbrij

Voor de geschiedenis van balkenbrij moeten we een flink eind in de tijd terug. De maand november werd vroeger ook wel de slachtmaand genoemd. De slacht leverde voor de komende winterperiode vlees, vet en leer om van te leven. Een vakkundig slager wist een flinke hoeveelheid vlees van het karkas te halen, maar toch bleef er altijd een flinke hoeveelheid materiaal over. Geen lapjes vlees, maar restjes. Zeker in een tijd dat mensen niet veel te besteden hadden werd zoveel mogelijk materiaal gebruikt en zo min mogelijk weggegooid. Een prima manier om de slachtresten te gebruiken was deze te verwerken in balkenbrij. Behalve gekookte slachtresten waren nog andere ingrediënten nodig voor een lekkere balkenbrij, zoals bouillon en boekweitmeel. Daarnaast waren nog speciale kruiden nodig, die met de bijzondere term rommelkruid werden aangeduid.

Iets over de naam balkenbrij

Het woord balkenbrij is een samenstelling en is naar alle waarschijnlijk afgeleid van brij van gebalchte, ofwel buikresten van een geslacht dier. In verschillende dialecten van het Nederlands worden woorden als balk en balg gebruikt voor buik en ingewanden.

Rommelkruid

Rommelkruid zul je niet zomaar in een hoekje van je tuin aantreffen en de index van je tuingids zal geen resultaten opleveren. Bestaat rommelkruid eigenlijk wel? Eigenlijk geeft de term rommelkruid al een beetje van het geheim prijs. Rommelkruid is geen aparte plant, het is een samenraapsel van diverse kruiden. Rommelkruid wordt behalve in balkenbrij ook gebruikt in kruidbroodjes of koekjes. In de winkel is rommelkruid tegenwoordig nauwelijks nog te koop. Je kunt het in speciale shops op het internet nog wel kopen, maar je kunt het ook vrij eenvoudig zelf maken. Je hebt hiervoor de volgende ingrediënten nodig: anijs, nootmuskaat, kruidnagel, zoethoutwortel, kaneelkoppen, peper, foelie, gemberpoeder, sandelhout en suiker. Er is geen voorschrift voor de verhoudingen waarin je dit alles moet gebruiken en plaatselijk kunnen ook nog andere ingrediënten aan dit lijstje zijn toegevoegd. In de praktijk komt het erop neer dat de verschillende hoeveelheden per streek of land kunnen verschillen en bovendien samenhangen met de gerechten die je met het rommelkruid wil gaan maken. In de meeste gevallen kun je voor balkenbrij gewoon een halve theelepel kruidnagel poeder gebruiken met een halve theelepel gestampt anijszaad, twee theelepels gemalen zwarte peper en een theelepel geraspte nootmuskaat. Hoe meer kruidnagel je gebruikt, hoe grijzer je balkenbrij van kleur zal zijn. Het sandelhout zorgt juist weer voor een meer roze-rode kleur.

Lekker en goedkoop

Je kunt je voorstellen dat de kosten van balkenbrij, dat immers is gemaakt met slachtresten, een stuk lager zullen liggen dan van gewoon vlees. En dat klopt, balkenbrij is een relatief goedkoop product. Vroeger was balkenbrij een smakelijk product dat voor iedereen goed betaalbaar was. Een uitkomst in tijden dat mensen niet veel te besteden hadden. Omdat de balkenbrij in de diverse streken net weer een beetje anders werd gemaakt, door bijvoorbeeld andere verhoudingen in de ingrediënten van het rommelkruid, kon je allerlei verschillende soorten balkenbrij aantreffen, niet alleen in iets andere kleuren maar ook in andere smaken. De wijze van klaarmaken van balkenbrij komt aardig overeen met de bereiding van bloedworst en ook de smaken van beide producten lijken op elkaar.

Internationaal product

Ook over de grens met Duitsland en België, maar ook verder van ons vandaan, was het verwerken van slachtresten tot een product zoals balkenbrij een normale zaak, en dat leidde ook weer tot bijzondere en smakelijke varianten van de ons bekende balkenbrij. Zo kom je in Duitsland een dergelijk product tegen onder de naam panhas, en ook in Amerika kennen ze scrapple, waarbij de naam ons al doet denken aan het uitschrapen van de restjes.

Bereiding van balkenbrij

Tegenwoordig tref je balkenbrij steeds vaker aan in de schappen van de slager en de supermarkt, niet alleen in het oosten van het land. De ingrediënten zijn nog grotendeels hetzelfde: vleesresten, boekweitmeel en natuurlijk rommelkruid. Het soort slachtafval dat in vroeger tijden werd gebruikt is tegenwoordig niet meer voor consumptie toegelaten, en daarom worden nu resten van varkensvlees gebruikt. In de winkel kun je ofwel de balkenbrij aan een stuk kopen, ofwel voorgesneden in plakken. De bereiding van balkenbrij gaat vrij simpel, zeker als je over voorgesneden plakken beschikt. Heb je de balkenbrij aan een stuk, dan snijd je plakken van een halve tot een hele centimeter dik. Desgewenst haal je de plakken door de bloem, vervolgens bak je de plakken in de koekenpan in een paar minuutjes bruin. Wel regelmatig even omdraaien, anders worden de plakken aan één kant te hard en blijft de andere kant te zacht.

Smakelijk eten!

Je kunt met balkenbrij allerlei smakelijke combinaties maken. Zo smaakt de gebakken balkenbrij prima op brood of op roggebrood met wat zoets, zoals cranberrycompote. Maar je kunt het ook prima gebruiken in plaats van een lapje vlees bij je avondeten. Wie vaker balkenbrij eet zal het product nog steeds goed kunnen waarderen. En ken je het nog niet? Dan is het hoog tijd om deze delicatesse te leren kennen!