Koffie, anders bekeken

Koffie, dat donkere drankje dat opgehemeld en vergruisd wordt. Waarom is het zo populair? Is er een fysiologische reden voor zijn populariteit? En wat dronken de mensen in Europa voor ze koffie leerden kennen? Waarmee hebben onze voorouders 's morgens hun humeur opgevrolijkt, toen men in Europa de koffie van de Abessijnse koffiestruik nog niet kende en ook andere genotmiddelen zoals suiker weinig voorhanden was? Het antwoord is vrij eenvoudig: zij aten 's morgens reeds biersoep en spoelden hun keel met flink veel bier, wijn en sterke drank.

Koffie vervanger van bier?

Zowat 350 jaar geleden begon een nieuwe drank, de koffie aan zijn opmars in Europa. Het stuitte in het begin op hevig verzet van de geneeskundigen, per slot van rekening zou hij ongezond zijn, impotent maken en zelfs de borsten laten verslappen. In sommige landen, zoals Duitsland speelde daarbij nog een rol dat het geen koloniën had die de koffie hadden kunnen leveren. Het verspillen van deviezen voor geïmporteerde genotmiddelen werd steeds beschouwd als een onderneming waar door de staat een halt aan moest worden toegeroepen. Zo staat er in een bekendmaking van het bisdom Hildesheim: 'Uw vaders, Duitse mannen, dronken brandewijn en werden als Frederik de Grote met bier grootgebracht, waren vrolijk en welgemutst. Dat willen wij ook.'
Verder moesten alle koffiemolens en koffieserviezen worden vernietigd. In Pruisen snuffelden 'koffieruikers' in dienst van de staat naar verboden koffiezetten in de huizen van de onderdanen. Maar het heeft allemaal niets geholpen, noch de universitaire 'voedingsvoorlichting', noch de verboden, noch het advies liever een borrel te drinken.

Het dagelijks 'drinken' deed destijds wel iets tegen het slechte humeur, maar benevelde ook het verstand. Het is dan ook geen wonder dat de koffie, die rond het midden van de 17de eeuw naar Europa kwam, snel populair werd: een welkom alternatief voor de alcohol. Ook suiker en tabak veroverden in die tijd al snel heel Europa. Deze genotmiddelen, die zo belangrijk zijn voor stemming en staatskas, zijn op ons continent dus ongeveer 300 jaar oud. In de strijd tegen de alcohol heeft de koffie meer bereikt dan de pamfletten die geheelonthouders verspreiden. Want koffie is overdag gewoon beter geschikt om het humeur op te vrolijken dan spiritualiën.

Waarom schiep de natuur de cafeïne?

In het 'wild' heeft de cafeïne een heel andere functie. De koffiestruik beschermt zich hiermee tegen zijn vijanden. Cafeïne werkt als een all-round pesticide en versterkt de organische afweer van de plant. Zij doodt vooral insecten en mijten die de koffiestruik belagen. In de jonge, niet verhoute twijgen is het gehalte aan cafeïne het hoogst, omdat deze voor vraatzuchtige vijanden het aantrekkelijkst zijn. Ook kiemende zaden lopen veel gevaar te worden opgegeten. Daarom stijgt het cafeïnegehalte in koffiezaailingen aanzienlijk. Hiermee wordt tevens verhinderd dat de zaden van ongewenste concurrerende planten kunnen ontkiemen. Tegelijkertijd doodt de cafeïne van de afgeworpen bladeren tijdens de verrotting onkruiden. Dit machtige wapen van de koffiestruik is door de mens met behulp van een gecompliceerde bereidingsmethode omgesmeed tot een stemming-verbeteraar. En daar profiteren wij nu nog steeds van. En zoals dat gaat met genot-middelen, we gaan er te veel van gebruiken, we gaan over doseren waardoor er veel negatieve effecten, bijwerkingen optreden en we deze genotmiddelen als ongezond gaan beschouwen.

En in plaats van koffie als een drankje van de duivel te behandelen, kunnen we beter beseffen dat de koffie een fysiologische en psychologische functie heeft in het menselijk lichaam en dat we om gezond te zijn, dus beter niet kankeren over koffie en andere nuttige en natuurlijke genotmiddelen in ons leven. Maar leren om deze genotmiddelen te doseren.

Enkele positieve wetenschappelijke onderzoeken over koffie

• Higdon JV, Frei B. Coffee and health: a review of recent human research. Crit Rev Food Sci Nutr. 2006;46(2):101-23.
• Baker JA, Beehler GP, Sawant AC, Jayaprakash V, McCann SE,Moysich KB. Consumption of coffee, but not black tea, is
• associated with decreased risk of premenopausal breast cancer. J Nutr.2006 Jan;136(1):166-71.
• Dórea JG, da Costa TH. Is coffee a functional food? Br J Nutr.2005 Jun;93(6):773-82.