De Friese keuken

Friesland associëren veel mensen met schaatsen, zeilen en misschien zelfs met fierljeppen. Friesland biedt echter veel meer aan folklore dan alleen dat. Zo heeft de Friese keuken een aantal bijzondere producten die de rest van Nederland (nog) niet kent. In de Friese keuken zijn kaas en worst flink vertegenwoordigd. Maar in de Friese keuken is ook plaats voor suikbrood en oranjekoek. En natuurlijk de Friese dumkes.

Droge worst - Fryske droege woarst

Voor Friezen is het heel gewoon. Voor de vrijdag- en zaterdagavond wordt even een droge wordt gehaald. Gewoon voor bij de borrel. In stukjes gesneden, maar hij kan ook bijvoorbeeld in de mosterdsoep. Wie in het westen des lands komt en vraagt om een droge worst, kan vaak rekenen op verbaasde blikken. Salami, metworst, leverworst, dat kent men er wel. Maar droge worst?

Turfgerookt

Droge worst is een Fries product (maar ook in Groningen en Drenthe wordt droge worst gemaakt) dat wordt vervaardigd uit varkensvlees. Iedere slager heeft zo zijn eigen recept voor de samenstelling van de lekkernij. Wat ze allemaal gemeen hebben is dat ze gedroogd of gerookt zijn. De fryske droege woarst is overigens altijd turfgerookt en ontleent daaraan ook zijn specifieke smaak. Friese droge worst is in verschillende stadia te koop. Wie van zacht houdt en het vlees nog heel goed wil proeven, koopt een jonge worst. Die is nog zacht. Wie van echt ingedroogd houdt koopt er eentje die al een tijdje aan de haken bij de slager hangt. De worst is dan hard en de textuur is niet meer vlezig.

Friese Riperkrite kaas

Meer Fryske hartigheid is te vinden bij de kaasafdelingen. Zo is er bijvoorbeeld de specifieke Riperkrite tsiss. Deze boerenkaas wordt gemaakt van verse melk door Kaasboerderij De Deelen en bevat een kruidenmelange van selderij, bieslook en knoflook. Riperkrite Tsiis ontleend zijn naam aan het weidenatuurgebied De Ripen, dat aan de landerijen van Kaasboerderij De Deelen grenst.

Friese nagelkaas

Ook de Friese Nagelkaas is bekend. Dit zuivelproduct is ontstaan omdat de Friezen vroeger hun kazen maakten uit magere melk. Omdat dit minder smaak geeft dan volle melk werden er zaken aan toegevoegd. Zo is er een periode geweest dat er aan deze kaas peterseliesap toegevoegd (griene tsiss, dat ook in een bekend Fries rijmpje van Friesland voorkomt). Later bedachten de boeren dat het ook lekker zou zijn om komijn en kruidnagel aan de kaas toe te voegen en de peterselie achterwege te laten. De Friese nagelkaas is vrij sterk van smaak en is hard, droog en een beetje zurig. Dit laatste komt ook doordat aan de melk die bezig is kaas te worden karnemelk wordt toegevoegd. Friese nagelkaas is het lekkerst als hij belegen of oud is. Na een half jaar rijpen is de smaak het best.

Fries banket: oranjekoek, suikerbrood en dúmkes

Naast hartigheden als droge worst en kaas kent de bakkersbranche een aantal typisch Friese producten. De oranjekoek die ook weer volgens eigen receptuur wordt gemaakt en bij de ene bakker met slagroom en bij de andere met crème wordt opgespoten is echt een artikel van het noorden. Het gebak, want zo wordt het in Friesland gegeten, werd vroeger opgediend bij bruiloften en partijen. Nu nog ontbreekt het op bijna geen enkele verjaardag of feest. Ook bij officiële gebeurtenissen krijgen de gasten nog steeds vaak oranjekoek. De naam van deze plaatkoek komt overigens van de oranjesnippers die in de lekkernij zijn verwerkt. Dit zijn stukjes sinaasappelschil die zijn gesuikerd.

Ook het suikerbrood is iets dat mensen vroeger vooral met zon- en feestdagen aten. Het witte brood is doordrenkt met kandijsuiker en kaneel. De Fryske Sûkerbôle bestaat voor 40 procent uit suiker. Overigens ook hier geld weer dat iedere bakker zijn eigen recept heeft. In elke supermarkt in Friesland is de lekkernij overigens ook te vinden. Sommige restaurant die graag met plaatselijke producten werken verwerken het suikerbrood weer tot bijvoorbeeld ijs of maken er een ander dessert van.

De Fryske dúmkes zijn koekjes die bij veel horecabedrijven standaard bij de koffie of thee worden geserveerd. De sterke anijssmaak maakt het koekje heel speciaal. Ook zit er gember en kaneel in de koekjes die overigens keihard zijn. Iemand die problemen heeft met zijn gebit doet er goed aan een oude (Friese) traditie in ere te herstellen door de koekjes te dippen in de koffie of thee. Ook is warme melk gedoopt smaken de dúmkes overigens overheerlijk.

Sukerlatte, koeke en kjellepaot

Minder bekend bij mensen van buiten Friesland zijn koekproducten als sukerlatte (suikerlat) en Kjellepoat (kalfspoot). Suikerlat is vrij droog en wordt vaak op gewone dagen door de week bij de koffie en thee gegeten. Kalfspoot is wat smeuïger en heeft een heel specifieke smaak. Ook kalfspoot wordt gewoon bij de koffie gegeten. Dan is er nog de koeke. Dit is reepkoek die zowel in een bruine als in een witte variant wordt gebakken. Ook deze lekkernij wordt dagelijks gegeten door de Friezen bij hun bakje troost.

Beerenburgbonbon

De Beerenburgbonbon is een nieuwe uitvinding van Friesland. Zoals duidelijk mag zijn is dit chocoladeproduct met Fryske Beerenburg gevuld.

Us Memkes dropjes

Een andere Friese zoete lekkernij zijn de Ús memkes. Dit zijn zwarte en witte dropjes in de vorm van het standbeeld van Ús Mem. Us Mem. In het Nederlands onze moeder is de naam die Leeuwarder het standbeeld gaven van het standbeeld van de koe die in de stad werd geplaatst. Het is een traditionele weergave van de perfecte koe. De naam werd gegeven als tegenhanger van het beeld van Wilhelm Ludwig von Nassau, de Duitse stadhouder in Friesland in de 16e eeuw die door de Friezen Us Heit (onze vader) werd genoemd.

Elfstedendrop en fierljepstokken in drop

Bijzonder zijn ook nog de emmertjes Alve stêdendrop (Elfstedendrop) te koop. Ook leuk zijn de fierljepstokken in drop uitgevoerd of een doosje Fryske keatsballen (kaatsballen in drop).

Fries bier en Friese whisky

Overigens kent Friesland ook een eigen bier en whisky brouwerij, genaamd Ut Heit (onze vader). Dit bedrijf maakt maar liefst 8 verschillende bieren. Dit zijn:

• Dubbel Tarwe bier
• Frysk bier
• Twels pilsener (genoemd naar de plaats Uitwellingerga, dat in de volksmond Twel wordt genoemd)
• Twels speciaal
• Twels bokbier
• Nuchtere heit (alcoholarm bier)
• Buorren Bier (volmoutbier)
• Elfstedenbier

Frysk Hynder whisky

De single malt whisky Frysk Hynder komt tevens van deze brouwerij.
De destilleerderij heeft overigens ook de mogelijkheid om in een proeflokaal te genieten van de bieren en de whisky die het produceert.

Beerenburg

Vanzelfsprekend staat Friesland verder bekend om haar Beerenburger. Hoewel Sonnema erg bekend is bij de meeste mensen, voeren andere bedrijven in Fryslân een aantal andere merken die ook erg geliefd zijn. De Weduwe Joustra Beerenburg is erg bekend om haar zachte smaak. Bovendien maakt dit bedrijf ook likeuren op basis van de Beerenburg zoals Beerinnenburg. Verder heeft Boomsma van de oud Friesche Beerenburger een belangrijke plaats in de hierarchie. Het eveneens Friesche bedrijf Meekma maakt ook Berenburg. De winkel daarvan staat vlak bij de scheve toren van Leeuwarden, de Oldenhove.

Beerenburg niet in Friesland ontstaan

Overigens is Beerenburg eigenlijk niet een Fries drankje van origine, maar een Amsterdamse uitvinding. Door kruiden te laten trekken in jenever ontstond de beerenburg. Toen bleek dat de Friezen een fervent innemer waren van dit drankje, werd het tot een Fries drankje.

Fûgeltsje

Wat het drinken van een glaasje Beerenburg heel echt maakt is het fûgeltsje. Dit is een glaasje zonder poot en stamt uit de tijd dat boeren werden geholpen door arbeiders bij het binnenhalen van de oogst. Zij kwamen vaak van ver en kregen daarom regelmatig een borrel aangeboden. Een glas in het land is echter niet zo heel efficiënt en daarom werd de poot eraf gebroken zodat hij zo in de aarde kon worden geprikt. Het fûgeltsje ziet er nu wel anders uit dan vroeger en heeft geen afgebroken poten, maar een mooi dun steeltje onder aan het glaasje. Bovendien kan het glas worden neergezet in een blokje hout dat erbij geleverd wordt.