Entomofagie: Insecten op het menu, vroeger en nu

Insecten worden reeds tientallen duizenden jaren gebruikt als voedingsbron over de hele planeet. Desondanks is entomofagie zeer zeldzaam in de ontwikkelde wereld in tegenstelling tot bepaalde landen in Midden- en Zuid-Amerika, Afrika en Azië, waar insecten worden beschouwd als een ware delicatesse. Als we dan toch sinds oudsher gewend zijn aan de consumptie van insecten, waarom doet enkel het idee aan het eten van insecten mensen walgen in onze huidige westerse cultuur? Is het tevens gezond om insecten te consumeren of zijn er bepaalde negatieve bijwerkingen?

Een beetje geschiedenis

De term entomofagie komt uit het Grieks en wordt gedefinieerd als het consumeren van insecten als voedsel. Hierbij meteen de bevestiging dat insecten wel degelijk geschikt zijn voor menselijke consumptie. Reeds in de vroege oudheid, wanneer de mens evolueerde van aapachtig wezen naar jager-verzamelaar, was de mens aangewezen op de jacht en het verzamelen van eetbare dingen om te kunnen overleven. Dit levensnoodzakelijke voedsel bestond uit planten, vruchten en dieren maar ook insecten in al zijn gedaantes (eieren, larven, poppen) vormden een heel belangrijk deel van de menselijke eetgewoonte doorheen de geschiedenis. Zelfs in de Bijbel worden insecten, en meer bepaald sprinkhanen, omschreven als levensnoodzakelijk voedsel.

Is het veilig om insecten te eten?

Je zult je waarschijnlijk afvragen of het wel zo gezond is om insecten te consumeren? Het antwoord hierop is doorgaans ja, hoewel er toch met enkele factoren rekening moet worden gehouden. Of een insect al dan niet eetbaar is, is vaak afhankelijk van de omstandigheden waarin het insect wordt gekweekt. Zo zijn bijvoorbeeld insecten die voorkomen op een veld dat werd besproeid met pesticiden niet geschikt voor consumptie. Hoewel het insect in deze situatie op zich niet slecht is voor ons lichaam kan de pesticide wel zorgen voor lichamelijke schade. Wanneer je dus de onweerstaanbare drang hebt om eens een sappige worm te eten, kies je best voor de commerciële exemplaren die bestemd zijn voor consumptie.

Maar wat als je verdwaalt in een of andere wildernis en insecten de enige bron van voedsel zijn, hoe weet je dan welke geschikt zijn om te eten en welke niet? De meeste insecten zijn doorgaans veilig om te eten. Slechts enkele soorten zijn giftig of zijn drager van bepaalde ziektekiemen. Om deze laatste van de eetbare insecten te onderscheiden bestaan er enkele basisregels:

• Vermijd felgekleurde insecten. Deze felle kleuren dienen juist om mogelijk roofdieren op afstand te houden en geven blijk van giftigheid of een slechte smaak.
• Vermijd insecten met een extreem slechte geur.
• Vermijd harige insecten. Vogelspinnen (welke in feite niet onder de noemer van insecten maar van de spinachtigen vallen) worden in een aantal landen gegeten nadat ze onthaard en geroosterd zijn.
• Vermijd insecten die steken. De angel van deze insecten kan meestal ook gifstoffen bevatten.
• Vermijd ziekteverspreiders zoals vliegen, muggen en teken.

Eetbare insecten

• Meelwormen
• Mieren (Honingpotmieren, limoenmieren, parasolmieren)
• Bamboewormen
• Bijenlarven
• Duizendpoten
• Cicaden
• Kakkerlakken
• Krekels
• Libellen
• Aardwormen
• Sprinkhanen
• Luizen
• Kevers

Voordelen van insecten eten

Naast de eerder genoemde hypothetische situatie waarbij het eten van insecten je leven kan redden wanneer er geen andere voedingsmiddelen voor handen zijn biedt de consumptie van insecten nog een aantal andere voordelen. Deze omvatten de voordelen met betrekking op het milieu, op onze gezondheid en zelfs op sociaal gebied. Bovendien kunnen insecten ook eenvoudig weg goed smaken.

Voordelen voor het milieu

De hoeveelheid voer die insecten nuttigen en vervolgens omzetten in lichaamsgewicht is aanzienlijk kleiner dan bij vee. Gemiddelde kunnen insecten twee kilogram voer omzetten in een kilogram extra lichaamsgewicht terwijl bijvoorbeeld een rund acht kilogram voer zal moeten eten om die ene kilogram extra lichaamsgewicht te verkrijgen. Concreet wil dit zeggen dat de hoeveelheid grond en grondstoffen in verhouding veel kleiner is dan deze bij fokvee. Daarnaast vergt het fokken van insecten minder waterverbruik en worden er minder broeikasgassen geproduceerd dan bij conventioneel vee. Zo produceren bijvoorbeeld varkens tien tot honderd keer meer broeikasgassen per kilogram lichaamsgewicht dan meelwormen.

Gezondheidsvoordelen

De hoeveelheid eiwitten en hoogwaardige voedingsstoffen die we terugvinden bij insecten is vergelijkbaar met deze bij vlees en vis. De meeste insecten bevatten een hoog gehalte aan vetzuren welke essentieel zijn voor een goede gezondheid. Daarnaast zijn insecten rijk aan koper, ijzer, zink, magnesium, fosfor en andere microvoedingsstoffen. Ook het risico voor ziekteoverdracht van dieren op mensen is gering bij insecten in vergelijking met andere dieren. Denk maar aan de dollekoeienziekte en de dioxinecrisis door kippen.

Sociale voordelen

Insecten kunnen gemakkelijk worden gekweekt en verzameld in het wild door mensen met een minimum aan investeringen en technische kennis. Dit wil zeggen dat zelfs de armste bevolkingsgroepen hiervan gebruik kunnen maken en zelfs extra inkomsten kunnen verwerven door de verkoop van overproductie. Kortom, eetbare insecten kunnen zorgen voor werkgelegenheid en een verbetering van de dagelijkse voeding voor mensen met beperkte middelen over de hele wereld.

Waarom we toch walgen van insecten eten

Zoals reeds vermeld waren onze voorouders jager-verzamelaars aangewezen op de consumptie van insecten om te kunnen overleven. Deze levensstijl werd echter volledig omgegooid wanneer planten en dieren werden gedomesticeerd en gebruikt werden voor de voedselproductie. De domesticatie van grote zoogdieren verstrekte vele voordelen waaronder vlees, warmte, melkproducten, leder, transport, enzovoort. Kortom, voordelen die de consumptie van insecten niet konden bieden waardoor ze zelfs als ongedierte en een bedreiging voor de landbouw werden beschouwd.

Vandaag de dag worden insecten in onze westerse samenleving gezien als irritant, onhygiënisch en overdragers van allerlei ziekten. Slechts weinigen weten dat de meeste insecten juist nuttig zijn voor de mens en slechts een minimum aan schade kunnen veroorzaken. Deze manier van denken zorgt ervoor dat entomofagie wordt gezien als primitieve vorm van voedselverwerving en het idee alleen al zal zorgen leiden tot kokhalzingen. Deze walging zit diep ingeworteld in onze cultuur en wordt mede beïnvloed door de geschiedenis, het milieu, sociale structuren en andere factoren die bepalen wat maatschappelijk aanvaardbaar is en wat niet.

Waar komt entomofagie voor?

Het eten van insecten komt echter meer voor dan we zouden denken. In bepaalde landen zit het sterk ingeburgerd in het eetpatroon.

Thailand

Het eten van insecten is hier net zo normaal als pinda’s serveren bij een drankje in een bar. In grotere steden zoals Bangkok vind je talloze kraampjes langs de straatkant waar insecten zoals sprinkhanen, houtwormen, kevers, krekels en bamboewormen als culinaire delicatesse aan de man worden gebracht.

Mexico

Het eten van insecten is in dit land niet zo ingeburgerd als in Thailand doch blijft het een belangrijk onderdeel van de lokale gastronomie. Je moet dus niet raar opkijken wanneer je in een Mexicaans restaurant gebakken rupsen en met chocolade bedekte sprinkhanen op de menukaart ziet staan. Ook de traditionele Mexicaanse drank mezcal, gemaakt op basis van tequila, wordt geserveerd met een agave worm in het glas.

Ghana

In dit land is het eten van insecten niet enkel een gastronomische keuze maar wordt het geconsumeerd om te overleven wanneer andere voedselbronnen schaars zijn. Een veel voorkomend insect op het menu in Ghana zijn termieten. Deze zijn rijk aan eiwitten, gezonde vetten en oliën.

China

In China worden insecten beschouwd als een ware delicatesse. Dit gaat van kevers gedrenkt in azijn tot bijenlarven en gebakken zijderupsen die in de betere restaurants worden geserveerd.

Japan

Tijdens slechte economische en agrarische tijden waren insecten een van de belangrijkste voedselbronnen in Japen bij de landelijke bevolking. Tegenwoordig komen insecten ook steeds vaker voor op de menukaart van Japanse restaurants bijvoorbeeld gebakken zijderups, gekookte wespenlarven en gefrituurde krekels.

Guatemala

In Guatemala worden parasolmieren vaak geroosterd en geserveerd met tortilla’s of simpel als borrelhapje. In sommige delen van het land worden ook krekels en andere insecten gegeten hoewel dit minder gebruikelijk is.