Historische kruidensiropen

Siroop, een mengsel van water en suiker bestond al in de Oudheid, al was dat niet zo vanzelfsprekend, want de kristalsuiker uit de biet was natuurlijk nog niet bekend. Er werd toen hoofdzakelijk honing gebruikt als konserveerstof, al was ook het suikerriet al bekend. Dioscorides kende het als 'saccharon', maar het waren toch vooral de Arabieren die dat ruwe suikerriet gebruikten om er allerlei medicinale stropen mee te bereiden
Het woord 'stroop' hangt samen met het Arabische sirab of scharab (Spaans jarabe) dat drank betekent, een verzamelnaam voor nogal dunne dranken bestaande uit suiker, water en een geneeskrachtig middel of kruid. Het Latijnse sirupus, Frans sirope, zou afkomstig zijn van het Griekse suroo, trekken en opos, sap.

Definitie siroop

In onze tijd is een siroop of stroop een dikke vloeistof, die voor minimaal 62% uit suiker behoort te bestaan. Waarom 62% suiker? Een vloeistof die suiker bevat, zal gemakkelijk bederven, gisten of schimmelen. Maar wanneer er zóveel suiker in zit, werkt deze conserverend. Bacteriën, gisten en schimmels kunnen niet leven in een dergelijke omgeving. De suiker in zo'n verzadigde oplossing is wateraantrekkend, het wil zich verdunnen. Ieder molecuul water dat in een micro-organisme zit, wordt eraan onttrokken. Het gevolg is dat het micro-organisme zich niet kan vermenigvuldigen. Dit voorkomt bederf. Om er echt zeker van te zijn dat de stroop niet bederft, wordt er tegenwoordig nog een conserveermiddel aan toegevoegd. Maar dat was vroeger niet zo. Tijmstroop is een van de bekendste geneeskrachtige stropen, het wordt nog steeds met een extract van tijmkruid bereid.

Wortels werden ook geconserveerd in stroop. Ze werden eerst gekookt, en dan in een stroop gelegd. De siroop werd dan vloeibaar door het uitgetrokken vocht uit de wortels. Deze dunne stroop werd uitgezeefd en opnieuw ingekookt tot het juiste suikergehalte, en dan terug bij de wortels gedaan . Dit werd zo vaak herhaald tot de stroop zijn gewenste dikte bleef behouden.

Julep of julapium

Een andere uit suiker, water en plantenaftreksels bestaande drank was de julep, in Latijn julapium. Deze moet direct voor gebruik gereedgemaakt worden en kan wel bederven omdat het suikergehalte veel lager is. Tegenwoordig komt een julapium nog maar zelden voor. De meest bekende is het vroeger vaak gebruikte rode eetlustopwekkende drankje met klaprozenstroop, de julapium rubrum.

Lozenge

Een la ûq, lach of lohoch, waren Arabische woorden voor een geneesmiddel tegen borstkwalen, dat dik en viskeus was. Het moest met een stuk zoethoutwortel opgelikt worden, la aka betekent likken in het Arabisch, of het moest smelten in de mond. De Engelse lozenge komt het dichtste bij deze geneesmiddelvorm.
Hieronder volgt een voorschrift van de Arabische arts Ibn Kaisan, dal heel veel aan zoete drop doet denken. De verzachtende werking bij keelpijn en borstkwalen schreven de Arabieren echter voornamelijk toe aan de amandelolie, die uit de zoete amandelen werd gestampt. Deze zou een beschermend laagje vormen aan de binnenkant van de luchtpijp.

Neem van ieder van de volgende bestanddelen zes dirham [een dirham is 3,11 gram]: Arabische gom, tragacanth, zetmeel, dropsap, suiker en confectio; neem van ieder van de volgende bestanddelen vijf dirham: kweezaad zonder schilletjes, het ingedroogde gommige sap van de suikerkalebas en zoete amandelen zonder vliesje. Stamp alles fijn en zeef het. Voeg wat schuimende geconcentreerde julep toe. Kook het tot het een dikke massa is. Haal het van het vuur af. Na afkoelen gebruiken.

Confectio

Van een dikke, viskeuze samenstelling was ook de ma'gün of confectio, die eveneens met suiker bereid werd. Confectio kan vertaald worden als 'product'. Vaak werden daar gommen en tot fijn poeder gestampte edelstenen door gemengd. Het was de bedoeling dat de confectio gekauwd werd, zoiets als kauwgom.

Likkepot en Rob

Verder was er ook nog de likkepot een met honing gezoet en ingedikt vruchtenmoes, waarin dan meestal gedroogde en tot poeder verwerkte kruiden werden gemengd. Het werd ingenomen door de gewenste hoeveelheid op te likken. Mogelijk komen daar onze lekstoksnoepjes vandaan.
Een verwante bereidingswijze was het Rob of rohub, het was vruchtensap dat met suiker tot honingdikte werd ingekookt. Nog in de twintigste eeuw werden verschillende soorten rob in de apotheek bereid. Nu zijn deze fijne geleien alleen nog te koop in delicatessenzaken of supermarkten. De bekendste waren vlierbessengelei, frambozengelei, kweeperengelei. In d'Amsterdammer Apotheek van 1686 wordt bessengelei als volgt aanbevolen: 'Zy is zeer alle gal, swavel en siltigheid t'onderbrengende, en verkoelen by gevolg, ver­slaan den dorst en verfrissen den mond, voornamentlijk in heete koorsen, heete gallige maag.'

Suiker en water, een 'wonderbaarlijke' combinatie om smakelijke en goed te conserveren geneesmiddelen te maken. En ja, te veel suiker eten is zeker niet gezond, maar misschien moeten we suiker juist reserveren voor onze huishoudelijke medicinale bereidingswijzen, zoals siropen.