Keuken en koken: Aanpassingen voor blinden en slechtzienden

Dat blind of slechtziend zijn geen obstakel hoeft te zijn bij het koken, bewees de Chinese Christine Ha die in 2012 het immens populaire Amerikaanse tv-programma MasterChef won. Blinden en slechtzienden kunnen net als ziende personen zelfstandig en ontspannen hun maaltijden bereiden. Uiteraard zetten blinden of slechtzienden hun andere zintuigen in tijdens het koken. Luisteren, ruiken, proeven en voelen lukken prima voor mensen met een visuele handicap. Enkele hulpmiddelen zijn nuttig voor, tijdens en na het koken.

• Voor het koken: Voorbereiding en hulpmiddelen voor blinden en slechtzienden
• Orde en structuur
• Aangepaste lectuur
• Labels
• Hulpmiddelen
• Tijdens het koken: Kookhulpmiddelen voor een persoon die blind of slechtziend is
• Kookplaat
• Anti-overkookplaatje
• Piepei
• Na het koken: Eten en drinken
• Bordrand
• Vloeistofniveaudetector
• Praktische tips voor het omgaan met de keuken en koken: aanpassingen voor blinden en slechtzienden
• Zorg voor een veilige en georganiseerde keuken
• Maak gebruik van aangepaste hulpmiddelen
• Pas kooktechnieken aan
• Werk met duidelijke labels en kleurcontrast
• Vraag om ondersteuning wanneer nodig
• Blijf oefenen en geniet van het proces

Voor het koken: Voorbereiding en hulpmiddelen voor blinden en slechtzienden

Een persoon met een visuele handicap leert soms zelf koken, maar dit kan ook worden aangeleerd via een thuisbegeleidingsdienst of tijdens revalidatie. Meestal maken zij hiervoor gebruik van enkele hulpmiddelen en/of aanpassingen. De meeste hulpmiddelen zijn online te bestellen via een hulpmiddelenleverancier. In de bronvermelding van dit artikel staan de leveranciers die kookhulpmiddelen verkopen.

Orde en structuur

Orde en structuur zijn belangrijk voor blinden en slechtzienden, ook bij de kookvoorbereidingen. Probeer ervoor te zorgen dat elk item altijd op dezelfde aangewezen plaats wordt teruggelegd na gebruik. Afval, zelden gebruikte en vervallen producten moeten snel worden weggegooid. Voorts dient het bestek netjes georganiseerd in lades geplaatst te worden, bijvoorbeeld vorken aan de linkerkant, lepels in het midden en messen aan de rechterkant. Scherpe messen en andere potentieel gevaarlijke keukenartikelen moeten op een aparte plek worden gelegd, niet vlakbij andere gebruiksvoorwerpen. De meest gebruikte potten en pannen worden op een specifieke locatie binnen handbereik geplaatst, of in een kast nabij de kookplaat. Ook in de koelkast moet een goede structuur worden aangebracht zodat voedingsproducten snel terug te vinden zijn. Het is hierbij belangrijk dat andere gezinsleden deze volgorde en structuur naleven en niet ongevraagd wijzigingen aanbrengen.

Aangepaste lectuur

Aangepaste lectuur is voor blinden en slechtzienden zeer handig. Diverse kookboeken zijn reeds beschikbaar in braille, spraak of grootletterdruk. Populaire kookboeken zijn “Koken met gevoel” en “Bakken met gevoel”, beide geschreven door de Nederlandse Judith Eurlings. In deze boeken zijn praktische tips opgenomen van blinden en slechtzienden en de blindenorganisatie Koninklijke Visio. Het doel is om non-visueel koken mogelijk te maken. De boeken zijn beschikbaar in een combinatie van braille en grootletterdruk, evenals in gesproken formaat.

Labels

Probleem

Voor blinden en slechtzienden is het niet altijd eenvoudig om producten met dezelfde grootte en vorm van elkaar te onderscheiden. Een voorbeeld hiervan is het openen van een blikje fruitcocktail in plaats van een blikje kippensoep. Ook bij ingevroren producten kan verwarring ontstaan. Enkele tips, hulpmiddelen en aanpassingen zijn beschikbaar om deze verwarring te voorkomen.

Labels

Wanneer een visueel beperkte persoon gaat winkelen, kan hij in de winkel vragen om producten van elkaar te scheiden wanneer ze in de (rug)zak belanden. Thuis kan hij de aangekochte artikelen onmiddellijk labelen met zelfklevende etiketten, gemarkeerd met grote letters, voelbare stippen, kleurgecodeerde labels, braillelabels, of een magneet in de vorm van het voedsel in het blik. Met wisselende aantallen elastiekjes kunnen ook producten worden gelabeld, bijvoorbeeld twee elastiekjes voor gemengd fruit, drie voor groene groenten, vier voor sauzen, enzovoort. Indien de persoon vergeten is welke producten hij heeft gekocht, is het raadzaam om een familielid of buur in te schakelen voor hulp bij het identificeren van de producten.

Labelpen

Daarnaast is een labelpen of barcodelezer een nuttig hulpmiddel. Hiermee kan een blind of slechtziend persoon een korte boodschap inspreken en toekennen aan een speciaal etiket, dat vervolgens op een artikel wordt geplakt. Wanneer de labelpen het etiket scant, leest deze de inhoud van het product voor.

Hulpmiddelen

Kleurendetector

Een kleurendetector is handig bij diverse kookvoorbereidingen, bijvoorbeeld om te bepalen welke kleur een blikje of verpakking heeft.

Snijplank

Een snijplank met opstaande randen of een snijplank met doppen voorkomt dat iemand blind of slechtziend eten morst. Voor slechtzienden is het belangrijk om een snijplank te kiezen in een contrasterende kleur ten opzichte van het aanrecht of de keukentafel.

Weegschaal

Met een sprekende keukenweegschaal (huishoudweegschaal) kan je zeer nauwkeurig hoeveelheden van ingrediënten afmeten. Er zijn verschillende soorten beschikbaar, afhankelijk van de gewenste opties: spraak, weegvermogen, dag-, kalender- en tijdsaanduiding, hoofdtelefoonaansluiting, enzovoort. Soms is een sprekende weegschaal ook in gewone winkels te vinden.

Maatbeker

De sprekende maatbeker geeft de exacte inhoud van vloeistoffen en zelfs vaste stoffen zoals suiker, tot op de milliliter. Dit apparaat werkt op batterijen. Er bestaan ook maatbekers met voelbare aanduidingen.

Kookwekkers

Er zijn kookwekkers met puntindicatie, groot digitaal display en sprekende versies. Blinden en slechtzienden kunnen zo de tijd in de gaten houden tijdens het koken. Soms zijn dergelijke kookwekkers ook in gewone winkels te verkrijgen.

Microgolf of combioven

Er bestaan aanpassingen voor de microgolf of (combi)oven. Er zijn pratende magnetrons met voelbare toetsen beschikbaar. Het toestel kan zelfs sprekende instructies geven tijdens het koken, en je kunt de tijd "in het oog houden". Sommige gewone microgolf- en combiovens kunnen zelf worden gemarkeerd met merkpasta, zodat je weet op welke stand of temperatuur je de microgolf of combioven hebt gezet. Merkpasta is een soort fluorescerende klei waarmee je iets in reliëf kunt markeren, zodat zowel slechtzienden als blinden het kunnen gebruiken. Er zijn ook aparte markerings- en herkenningstekens in verschillende vormen beschikbaar.

Tijdens het koken: Kookhulpmiddelen voor een persoon die blind of slechtziend is

Kookplaat

Meestal geven blinden en slechtzienden de voorkeur aan een eenvoudige inductie- of keramische kookplaat, omdat dit voor hen een stuk veiliger aanvoelt. Een digitale kookplaat is absoluut niet aanbevolen voor blinden. Draaiknoppen die markeerbaar zijn, zijn veel handiger voor blinden en slechtzienden. Het is namelijk vaak moeilijk om de wijzerplaten op een fornuis en andere apparaten te zien. Het aanbrengen van (voelbare) stippen vormt een duurzaam en effectief alternatief. In de gewone handel zijn speciale gele siliconen kookmatten verkrijgbaar om over een kookplaat te leggen, zodat de kookpot of pan niet fout geplaatst kan worden. Ze zijn eenvoudig schoon te maken, maar een nadeel is dat ze alleen gebruikt kunnen worden bij ATAG- en Pelgrim-inductiekookplaten.

Anti-overkookplaatje

Wanneer je een anti-overkookplaatje in een pot vloeistof legt, zal je een klapperend geluid horen wanneer de vloeistof begint te koken. Dit is handig voor blinden en slechtzienden, omdat zij niet voortdurend bij de kookpot hoeven te blijven staan.

Piepei

Eieren koken is nog nooit zo eenvoudig geweest. Dankzij een piepei met drie verschillende melodieën kan een blinde of slechtziende persoon bepalen of het ei zacht gekookt, middelmatig gekookt of hard gekookt is.

Na het koken: Eten en drinken

Bordrand

Een kunststof bordrand kan op een bord worden geplaatst om gemakkelijker voedsel op te scheppen zonder te morsen. Deze bordranden kunnen in de vaatwasmachine worden schoongemaakt of eenvoudig met de hand worden afgewassen.

Vloeistofniveaudetector

Daarnaast kan gebruik worden gemaakt van een vloeistofniveaudetector, ook wel bekend als een peilaanwijzer. Dit kleine apparaatje geeft een geluids- en/of trilsignaal wanneer de vloeistof de rand van de kop of het glas bereikt.

Praktische tips voor het omgaan met de keuken en koken: aanpassingen voor blinden en slechtzienden

Koken en werken in de keuken kunnen uitdagend zijn voor blinden en slechtzienden, maar met de juiste aanpassingen en hulpmiddelen blijft het een veilige en plezierige activiteit. Hier volgen gedetailleerde praktische tips om zelfstandigheid in de keuken te behouden en te bevorderen.

Zorg voor een veilige en georganiseerde keuken

Een overzichtelijke en goed georganiseerde keuken is essentieel. Berg keukengerei en ingrediënten altijd op een vaste plaats op, zodat je ze gemakkelijk kunt vinden. Gebruik ladeverdelers of mandjes om specifieke items te groeperen, zoals messen, lepels of kruiden.

Markeer verschillende zones in de keuken, zoals de kookplaat, aanrecht en spoelbak, met tactiele stickers of reliëfmarkeringen. Hiermee kun je eenvoudig navigeren zonder visuele hulp. Zorg ook dat de vloer vrij is van obstakels om struikelgevaar te voorkomen.

Installeer antislipmatten onder snijplanken en op het aanrecht om ervoor te zorgen dat niets verschuift tijdens het werken. Een opgeruimde, veilige werkruimte minimaliseert risico’s en verhoogt het vertrouwen in de keuken.

Maak gebruik van aangepaste hulpmiddelen

Er zijn veel hulpmiddelen speciaal ontworpen voor blinden en slechtzienden. Overweeg het gebruik van sprekende weegschalen, thermometers en keukenwekkers. Deze apparaten geven duidelijke audiobegeleiding en maken het koken gemakkelijker.

Tactiele markeringen, zoals siliconenbanden of reliëfstickers, kunnen op apparaten zoals ovens, magnetrons en kookplaten worden aangebracht om de bediening intuïtief te maken. Kies daarnaast voor meetbekers en lepels met voelbare markeringen, zodat je ingrediënten nauwkeurig kunt afmeten.

Gebruik messen met veiligheidsfuncties, zoals ergonomische handgrepen of beschermende randjes, om het snijden veiliger te maken. Voor het koken op een gasfornuis kun je een panbeveiliger gebruiken om te voorkomen dat de pan verschuift.

Pas kooktechnieken aan

Simpelere technieken maken koken veiliger en efficiënter. Gebruik bijvoorbeeld kant-en-klare gesneden groenten of elektrische hakmolens om tijd en moeite te besparen. Bij het snijden is het handig om een mes te gebruiken met een geleider of een snijhulp die de ingrediënten op hun plaats houdt.

Bij het koken kun je een vloeistofniveaumelder gebruiken, die een geluid maakt zodra een kopje of pan vol is. Dit voorkomt morsen en maakt het schenken van warme dranken veiliger. Zorg er ook voor dat je altijd met de hand de temperatuur van een pan controleert voordat je deze aanraakt, om brandwonden te voorkomen.

Werk met duidelijke labels en kleurcontrast

Voor slechtzienden kan een goed kleurcontrast enorm helpen bij het identificeren van ingrediënten en keukengerei. Gebruik bijvoorbeeld felgekleurde stickers of labels om potjes en verpakkingen te markeren.

Braillelabels of audiolabelsystemen, zoals een PenFriend, maken het mogelijk om gemakkelijk te identificeren wat elk item bevat. Zorg ervoor dat etiketten consistent zijn, zodat je niet hoeft te raden.

Bij het koken kun je contrasterende snijplanken gebruiken, zoals een witte plank voor donkere ingrediënten en een zwarte plank voor lichte ingrediënten. Dit maakt het snijden van voedsel veel gemakkelijker.

Vraag om ondersteuning wanneer nodig

Als je nieuwe technieken leert of je keuken opnieuw organiseert, kan hulp van familie, vrienden of een begeleider waardevol zijn. Zij kunnen je helpen om systemen op te zetten die specifiek werken voor jouw behoeften.

Overweeg ook om contact op te nemen met organisaties die gespecialiseerd zijn in hulpmiddelen en begeleiding voor blinden en slechtzienden. Zij kunnen advies geven over technologieën en methoden die jouw zelfstandigheid in de keuken verder vergroten.

Blijf oefenen en geniet van het proces

Het werken in de keuken kan in het begin uitdagend zijn, maar oefening en geduld maken een groot verschil. Begin met eenvoudige gerechten en bouw je vaardigheden langzaam op. Focus op technieken die je prettig vindt en blijf experimenteren met hulpmiddelen en methoden die het koken voor jou aangenamer maken.

Maak er een positieve ervaring van door samen te koken met anderen of door nieuwe recepten uit te proberen. Het gevoel van voldoening dat je krijgt wanneer je een maaltijd bereidt, draagt bij aan je zelfvertrouwen en onafhankelijkheid.

Lees verder

• (Kleuren)blind of slechtziend: Sprekende kleurendetector
• Lezen in braille, grootletterdruk en gesproken lectuur
• Blind of slechtziend: Onafhankelijk advies hulpmiddelen
• Ctaste: Dineren in het donker
• Plots blind of slechtziend. En wat nu?