Van water met prik tot frisdrank

In de meeste huishoudens staan wel twee flessen frisdrank in de koelkast. Toch kennen we in Nederland pas sinds de Tweede Wereldoorlog de smaak van een glas cola, sinas of ginger ale. De Romeinen erkenden al de geneeskrachtige werking van zuiver bronwater. Water dat van nature koolzuurhoudend was, werd ook graag gedronken. Zelf koolzuur aan bronwater toevoegen was nog lange tijd niet mogelijk. Pas in de 18e eeuw wordt ontdekt hoe gewoon water met koolzuur verrijkt kan worden.

Inhoud

• Limonade
• De prik in de limonade
• De eerste frisdrank
• Wat is frisdrank
• Frisdrank is niet goed voor je tanden
• Is light echt light?

Limonade

Aan het eind van de 17e eeuw kreeg de ‘Compagnie de Limonadiers’ het alleenrecht op de verkoop van limonade. De Parijse verkopers trokken met tanks op hun rug de wijken in. In de tanks zat water met citroensap, suiker en meestal een beetje honing.In Italië werd toen al enkele jaren een drankje met ongeveer dezelfde ingrediënten verkocht vanuit de verschillende ijssalons. Limoenade werd het genoemd. Limoenade is de allereerste frisdrank.

De prik in de limonade

Joseph Priestley, ontdekte een manier om koolzuurgas aan water toe te voegen. Wanneer je koolzuurgas en limoenade mengt krijg je een drankje met ´prik´, frisdrank. Drie jaar later ontdekt de Zweedse chemicus Torbern Bergman een eenvoudige manier om de ´prik´ in de limonade te krijgen. Hierdoor werd het mogelijk om frisdrank in fabrieken te produceren.

Het drankje met koolzuur werd vooral in de eerste jaren gezien als een medicijn. Schweppe, een Duitse juwelier, vroeg als eerste een patent aan op de frisdrank met prik. Zijn fabriek in Engeland produceerde vooral water met koolzuur. Tonic wordt gelanceerd aan het eind van de 19e eeuw. Het drankje werd populair omdat het kinine bevatte. Dit werd gebruikt ter voorkoming van malaria. In hetzelfde jaar werd Ginger Ale gelanceerd, koolzuurhoudend water met gemberextract.

De eerste frisdrank

De allereerste echte frisdrank werd aan het begin van de 19e eeuw geproduceerd in Amerika, water met bubbels en een vruchtensmaakje. Townsend Speakman bracht een drankje op de markt met de naam Neophyte Julep. Het drankje werd gezien als een medicijn en verkocht in verschillende apotheken. Het was een doorslaand succes. Gedurende de hele 19e eeuw bleven vooral de Amerikanen verschillende smaakjes aan de frisdrank toevoegen.

‘Soda fountains’ in apotheken werden razend populair. Patiënten konden zelf een smaakje kiezen bij het gezonde water. Door deze populariteit verschenen de fonteinen ook buiten de apotheken. Maar gedurende de hele 19e eeuw bleef frisdrank vooral een medicinaal drankje.

Al snel wilde de Amerikaanse consument zijn drankje mee naar huis nemen. Dat was een probleem, flessen waren er wel maar hoe hield je de ‘prik’ in de fles. Diverse oplossingen werden aangedragen maar in 1892 vraagt William Painter het patent aan op de kroonkurk, een ware revolutie in het behouden van de bubbels in de fles.

Aan het eind van de 19e eeuw maakt Dr. John Styth Pemberton de allereerste cola. Hij was op zoek naar een medicijn voor zijn patiënten die last hadden van ‘algehele malaise’ en duizelingen. Eén van de drankjes die hij hiervoor maakte werd een doorslaand succes en zou later uitgroeien tot Coca-Cola. Dr. Pemberton was helaas geen financieel wonder, hij verkocht het recept voor 550 dollar aan Asa G. Candler.

De Tweede Wereldoorlog maakte de ‘soft-drinks’ van de Amerikanen populair in Europa. De soldaten namen hun favoriete drank mee naar het front. Sindsdien is frisdrank niet meer uit onze koelkasten weg te denken. De laatste jaren drinken we gemiddeld 95 liter frisdrank per jaar.

Wat is frisdrank

In frisdrank zit geen alcohol. Frisdrank bestaat uit water en suiker of zoetstoffen. Hieraan mag worden toegevoegd: aroma’s, koolzuur, vruchten-of plantensappen of eetbare bestanddelen van vruchten of planten. Tenslotte worden aan frisdrank nog additieven toegevoegd, deze worden gebruikt om de drank langer houdbaar te maken, te kleuren of een geurtje te geven. Op een etiket zijn deze extra ingrediënten herkenbaar aan een E-nummer.

De lijst met frisdranken is enorm. Vrijwel alle niet-alcoholische dranken staan erop. De populaire sport- en energiedrankjes worden ook gerekend tot de frisdranken. Vruchtensappen en dranken die vooral bestaan uit vruchtensap of drankjes op basis van yoghurt of melk zijn geen frisdrank.

Frisdrank begint met water, met of zonder koolzuur. Aan het water worden vruchten-of plantensappen of eetbare bestanddelen van vruchten of planten toegevoegd. Dit bepaalt welk drankje gemaakt gaat worden. In Tonic wordt kinine verwerkt (niet de hoeveelheden van de eerste tonics!), de citroen gaat in de Bitter Lemon en de kersen in de Cerise.

In de gewone frisdranken zit suiker, in de light varianten zitten zoetstoffen of een combinatie van suiker en zoetstoffen. Deze zoetstoffen leveren minder calorieën dan suiker. Zoetstoffen moet wel worden vermeld op het etiket met een E-nummer.

Frisdrank is niet goed voor je tanden

In frisdrank zitten suikers en zuren en beide zijn slecht voor tanden en kiezen. ‘Light’drankjes bevatten wel minder suikers maar net zo veel zuren. Het gevolg is tanderosie, de laatste jaren een steeds groter wordend probleem. Het is beter om twee of drie keer per dag frisdrank te drinken en niet de hele dag door.

Is light echt light?

Sinds het midden van de vorige eeuw worden light frisdranken geproduceerd. In light drankjes zit beduidend minder suiker of de suiker is vervangen door een zoetstof. De belangrijkste zoetstof die gebruikt wordt is aspartaam. De toevoeging van zoetstoffen moet altijd op het etiket worden vermeld. Light dranken bevatten veel minder calorieën en zijn daarom ook goed te gebruiken in een gezond dieet.

Er zijn light frisdranken waarin wel calorieën zitten. Een producent mag ‘light’ op het etiket drukken wanneer de drank ten minste 30% minder calorieën of suiker levert dan de ‘gewone’ frisdrank. Wettelijk is er geen bezwaar tegen om frisdrank waarin wel degelijk suikers (en calorieën) zitten ‘light’ te noemen.