Jenever en jeneverbes

De jeneverbes, een doornige struik met blauwe bessen, is al eeuwenlang bekend om zijn urinedrijvende werking, en zo lang er gedistilleerde drank bestaat, hebben apothekers en drankenverkopers er extracten van deze bes in verwerkt Voor zover wij weten maakte de Nederlander De La Boe in Leiden in 1550 de eerste eau-de-vie van jeneverbessen. 25 jaar later richt Lucas Bols een handelsfirma op, zijn eerste produkt is jenever. Dit is nog steeds een van de grootste en oudste firma's ter wereld.

Bols en andere distilleerderijen

Aan het begin van de 17e eeuw zijn er in Schiedam naast Bols nog honderden andere distilleerderijen. De stad speelt een centrale rol bij de verspreiding van cognac, brandy en armagnac. Jenever gaat ook mee op de handelsschepen van de Hollandse kooplieden. Het eau-de-vie op basis van jeneverbessen wordt in heel Europa verspreid, maar wordt vooral in Groot-Brittannië een enorm succes aan het eind van de 16e eeuw. Het krijgt de bijnaam Dutch Courage (Hollandse moed). In 1689 bestijgt Willem III de Britse troon, en om zijn volk voor zich te win­nen, verbiedt hij de invoer van buiten­landse graanbrandenwijnen, zoals Hollandse jenever. Zo stimuleert hij de groei van een nationale industrie en ook de producenten van graan.

Het resultaat van deze maatregel over­treft alle verwachtingen en de productie van gin (de nieuwe Engelse naam voor hetzelfde product) neemt waan­zinnige proporties aan: de hoeveelheid wordt tussen 1690 en 1730 vertienvoudigd. Gin is goedkoop en overal ver­krijgbaar; het wordt het belangrijkste gedistilleerd product dat in grote hoeveelheden wordt genuttigd . Het gevolg was een immense golf van alcoholisme met dramatische gevolgen voor de volksgezondheid in de 18de eeuw.

In Nederland werd dus al eeuwenlang gebruik gemaakt van de jeneverbes als smaakmaker, samen met andere kruiden. Pas veel later ontdekten wij de hop als belangrijk ingrediënt voor dranken, meer specifiek voor bier. Misschien is het daarom wel lange tijd gebruikelijk geweest, ook in België en Duitsland, om een glas bier samen met een glas jenever te drinken.

Hollandse jenever

De jenever is waarschijnlijk in Nederland uitgevonden. Het recept hiervoor is heel wat minder fabrieksmatig dan het Engelse recept voor gin: verschillende granen (rogge, gerst en mout) worden fijngemalen, met water gekookt en in een gistkuip gegoten. Aan het beslag dat na de vergisting wordt gedistilleerd, worden nog jeneverbessen en andere plantendelen toegevoegd. De recepten worden zorgvuldig geheim gehouden, al is wel bekend dat bepaalde firma's hun drank meerdere malen distilleren.

Hollandse jenever ondergaat wel een rijpingsproces; de precieze leeftijd wordt niet aangegeven, maar er zijn drie verschillende kwaliteiten: jong, oud en zeer oud. De laatste wordt meestal in een aardewerken kruik verkocht.

Vlaamse jenever

In Vlaanderen wordt ook jenever (genièvre) gemaakt; de drank is sinds het begin van de vorige eeuw zeer populair, zowel op het platteland als in textielfabrieken en steenkoolmijnen. Er waren heel wat kleine distilleerderijen en veel boeren stookten zelf jenever. Het was gebruikelijk een scheut jenever in de koffie te doen; er stond altijd een pot verse koffie op het fornuis en de fles jenever stond ernaast.

Doordat er in Vlaanderen goedkope rum op de markt kwam en later calvados en doordat de drinkgewoonten veranderden, verdwenen er veel van die kleine distilleerderijtjes. Er zijn er nu nog maar een handjevol van over; zij bewaren zo goed mogelijk de ambachtelijke methode en de aparte smaak, die sterk verschilt van het Nederlandse product.

Jenever is door de Europese Unie erkend als beschermde geografische aanduiding. Het mag alleen worden geproduceerd in Nederland, België en in een paar aangrenzende gebieden van Frankrijk en Duitsland. Oude en jonge jenever mag alleen in Nederland en België worden geproduceerd.

Namen van jeneverbes

• Bij Dodoens 1644 Vlaams: Dam, Dambesieboom, Genever (Ghemeyne oft Kleyne), Geneverboom, Ienever, Imbeer (vrucht: Geneverbezien; hars: Genevertraen)
• 1616 Latijn: Iuniperus (vrucht: Baccae Iuniperi; hars: Lacryma Iuniperi, Vernix) [852]
• 1554/1557: Bacca iuniperi, Bayes de genévre, Genever, Genévre, Grains de Genévre, Grana iuniperi, Ienevre, Iuniperus, Kromerbeeren, Vernix, Wechholder, Wechholterbaum, Wechholterbeeren

• Nederlands: Damberbeienbossen, Geneverbesiën, Geneverstruik, Imbeer, Jenevelbloemke, Lammerenhout, Nijveboom, Prikketakjes, Wachelder, Zeniverboom, Schildwacht, Orakelbessen, Januverboom en Pekke.
• Frans: Genévrier, sabine
• Engels: Juniper, Commom Juniper
• Duits: Gemeine Wachholder, Kromerbeeren, Vernix, Wechholder, Wechholterbaum

De naam jeneverbes is een verbastering van de officiële naam Juniperus. Deze naam is gevormd uit 'junior', jongere en 'parere', verschijnen. Wat verwijst naar de nieuwe, groene vruchten die al verschijnen voordat de rijpere, donkerblauwe vruchten zijn afgevallen.