Koffie en thee door de jaren heen

Koffie en thee zijn de meest genuttigde dranken in Nederland. Beide drankjes bestaan al erg lang en zijn erg verandred door de jaren heen. Lees hier alles over koffie en thee door de jaren heen.

Geschiedenis van koffie

De koffieplant werd ontdekt omstreeks het jaar 300 in Kaffa, Ethiopië. Volgens de legende hadden geiten van de rode bessen van de koffieplant gegeten. De geitenhoeder merkte op dat de geiten veel actiever werden en zo werd de werking van de bessen ontdekt. De monniken ontdekten dat ze een drank konden maken van de vruchten en dat dit ze wakker kon houden tijdens de avondgebeden. Islamitische pelgrims kwamen in aanraking met de koffie op hun tocht naar Mekka. Al snel kwam de drank zo terecht in Egypte, Arabië en Turkije. Pas in de 17e eeuw bereikte de koffie Europa. Zo werd het eerst geëxporteerd naar Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland en Groot-Brittannië. Deze landen exporteerden nog geen eeuw later door naar Spanje, Indonesië, Centraal Amerika en Brazilië.

Koffie in Europa

In 1650 werd het eerste koffiehuis geopend. Deze bevond zich in Venetië, nadat de Turken de koffiebessen naar Europa hadden verscheept. Binnen korte tijd openden bijna alle Europese landen de deuren van vele koffiehuizen. Koffie was niet meer dat een opgewarmde sap dat uit de koffiebes geknepen werd. Het was erg zoet van smaak en bevatte voldoende cafeïne om wakker te blijven. Inmiddels wordt alleen nog de pit (koffieboon) van deze bes gebruikt om koffie van te maken. Aan het einde van de 19e eeuw werd het in de huishoudens van Europa mogelijk zelf koffie te maken. Men kocht de bonen en moesten deze nog wel zelf branden en malen. Koffie ‘zetten’ kostte veel meer tijd, aandacht en energie dan vandaag de dag.

De koffieplant

De koffieplant bestaat in veel varianten. De twee belangrijkste planten voor de koffieproductie zijn de Caffea Arabica en de Caffea Robusta. Deze planten groeien het beste in gebieden met een subtropisch klimaat. In de natte periodes groeit de plant en worden nieuwe bladeren en knoppen ontwikkeld, terwijl de plant zich tijdens de droogte voorbereidt op de groei. De koffieplant kan uitgroeien tot 18 meter en kan na vier jaar voor het eerst vruchten dragen. De beste oogsten kunnen behaald worden na het zevende jaar. De bes groeit 6 tot 14 weken, waarna de zaden beginnen te groeien. Na 20 weken is de vrucht volgroeit en in de 8 weken daarna groeien de zaden verder tot koffiebonen. Gemiddeld kunnen de vruchten van een plant na bewerking 2 kg bonen produceren. Van de Caffea Arabica groeien wereldwijd meer dan 9.000.000 planten.

Van plant naar klant

Nadat de koffiebonen volgroeit zijn, worden zij in grote hoeveelheden naar een koffiebranderij gebracht. Hier worden de bonen steeds verder opgewarmd. Tijdens dit proces verliest de boon 20 procent van het vocht en kan de boon tot 60 procent uitzetten. Bij een temperatuur van 150 graden gaan de bonen pas warmte afgeven. Wanneer zij dan bij de juiste brandingsgraad de gewenste kleur hebben ontwikkeld worden de bonen kunstmatig afgekoeld. De brandingsgraad bepaald de smaak van de koffie. De koffie is nu klaar om gemalen te worden tot de gewenste koffiesoort. Zo blijft oploskoffie groter dan zetkoffie en moet deze verder bewerkt worden. De koffie wordt vacuüm verpakt en is dan in de meeste gevallen nog 8 maanden tot een jaar houdbaar. Via verpakkingsbedrijven en groothandelaren komt de koffie uiteindelijk in de supermarkt terecht.

Nederland en koffie

Koffie is erg populair binnen Nederland en er ontstaan steeds meer varianten van. In veel huishoudens is het ouderwetse koffiezetapparaat al vervangen door een apparaat voor koffiepads. In 2003 was koffie nog de meest gedronken drank in Nederland. Vijf jaar geleden werd er ruim 140 liter koffie per jaar gedronken door de gemiddelde Nederlander. Inmiddels is de thee weer in opkomst en laten we vaker de koffie staan. Wel beginnen Nederlanders in de ochtend graag met een bak koffie.

Koffie en gezondheid

Koffie heeft verschillende eigenschappen met betrekking tot de gezondheid. Koffie bevat veel cafeïne. Deze stof houdt de mens scherp, wakker en alert. Daarentegen is deze stof in grotere hoeveelheden wel verslavend. Wanneer een stevige koffiedrinker een dag geen koffie kan of mag drinken, krijgt deze al snel last van hoofdpijn, zenuwen en stress. Grote hoeveelheden koffie kan slapeloosheid veroorzaken, verminderde vruchtbaarheid en hartkloppingen. Koffie is dus niet het beste product om aan je lichaam te geven. Koffie is wel een goed onderdeel van een dieet. Koffie bevat geen calorieën wanneer er geen suiker of melk aan toe wordt gevoegd.

Koffiemuseum

In Amsterdam is een klein koffiemuseum te vinden aan de Warmoesstraat. Dit museum is volledig in de stijl gehouden van het jaar waarin het werd opgericht, 1863. In het museum op de eerste verdieping vind u koffiemolens, koffieroosters en antieke hulpmiddelen en toebehoren. In de winkel onder het museum worden voornamelijk vers geroosterde koffiesoorten en theespecialiteiten verkocht.

Populaire koffie

Wanneer we thuis koffie drinken, is het bakje Senseo en de oploskoffie het meest populair. De koffiepads leveren een heel andere koffie dan wij aanvankelijk gewend zijn, maar deze manier van koffie zetten wordt tegenwoordig wel het meest gebruikt. Wanneer we buiten de deur koffie drinken, nuttigen we het liefst espresso of cappuccino. Espresso is de basis van een cappuccino. Ook de presentatie van de koffie is erg belangrijk. Zo moet het witte crèmelaagje mooi bol staan en helemaal gesloten zijn. Het liefst zien we er dan ook wat kaneel- of cacaopoeder op.

Barista’s

Een barista is een vakman of -vrouw op het gebied van het bereiden van espresso en cappuccino. In 2001 werd het eerste baristakampioenschap gehouden in Nederland. Pas wanneer iemand beschikt over de passie voor en de kennis van espresso en cappuccino, mag deze barista genoemd worden. Barista’s werken veel met koffiebonen, koffiemolens en espressoapparaten. De vraag naar barista’s groeit en ze worden steeds vaker ingehuurd, zowel met als zonder apparatuur. Ook worden er steeds meer trainingen en cursussen gegeven aan barista’s in spe.

Barista Company

Barista Company is een jong bedrijf dat Wassili Magendans en Moniek Smit hebben opgericht. Dit onafhankelijke bedrijf heeft de mogelijkheid met alle gewenste koffiemerken te werken en zo de perfecte espresso te creëren. Beurzen, ondernemers, evenementen, verenigingen etc. kunnen een topbarista inhuren, met of zonder apparatuur. De barista’s, waaronder Nederlands Baristakampioen 2008 Sander Schat, hebben kwaliteit hoog in het vaandel staan en denken daarbij niet alleen aan de koffie zelf, maar ook aan de totale sfeer en presentatie daar omheen. De vraag naar Barista’s groeit en de hobby is inmiddels uitgegroeid tot een erkend beroep. Niet allen verzorgd Barista Company barista’s en apparatuur, ook bieden zij workshops en trainingen aan. Hier leert men de kneepjes van het vak kennen en perfect tot uitvoering te brengen. De basistrainingen worden verzorgd door Dutch Coffee Academy.

Coffee Claus

Coffee Claus is een bedrijf dat kwaliteit van koffie bovenaan de prioriteitenlijst heeft staan, naast gastvrijheid en continuïteit. De eigenaar, Louis Claus, heeft een sterk team om zich heen staan, waaronder diverse baristakampioenen. Dit bedrijf geeft trainingen en workshops aan groepen en individuen, ondernemers en hobbyisten. Samen met Barista Company maakt hij gebruik van de kwaliteiten van de Dutch Coffee Academy, met groot succes. Tegenwoordig is lekkere koffie zetten heel iets anders dan een paar scheppen koffie in een filter laten vallen. Louis Claus, de espressomeester, neemt ook zijn espresso mee op locatie.

Dutch Coffee Academy

De Dutch Coffee Academy heeft zich aangesloten bij de Speciality Coffee Association of Europe (SCAE). De SCAE heeft leden in meer dan 70 landen over de hele wereld en houdt zich vooral bezig met de laatste ontwikkelingen op het gebied van koffiespecialiteiten.

Hieruit komen twee examens voort, Barista level 1 en 2. De Dutch Coffee Academy verzorgt trainingen als voorbereiding op deze examens en zij hebben ook de beschikking over gecertificeerd examinatoren. Een vereiste om deel te mogen nemen aan het eerste examen is, dat de deelnemer minimaal 6 maanden ervaring heeft met het bereiden van koffie. Om het tweede examen te mogen doen, is het een vereiste dat men minimaal 12 maanden ervaring heeft en het eerste examen (level 1) goed heeft afgerond. Zowel de cursussen vooraf als de examens bevatten een praktisch en een theoretisch deel. Een examen neemt ongeveer een dagdeel in beslag. De totale voorbereidingscursus, inclusief cursusdag en examen en kost 416,15 euro.

Geschiedenis van thee

Ca. 3000 jaar voor Christus werd in China de plant Camellia Sinensis ontdekt. De plant viel op door de sterke geur die het verspreidde. Al snel ontdekte men dat het blad van deze plant een geneeskundige werking leverde. Nadat het jaren alleen gebruikt werd als medicijn, zijn mensen op de bladeren gaan kauwen om het lichaam gezond te houden. Ook zouden de bladeren energie en kracht aan het lichaam geven. Pas eeuwen later werd uitgevonden dat dezelfde bladeren smaak gaven aan water en zo ontstond het welbekende bakje thee.

Thee werd bij aanvang alleen door de rijken gedronken, omdat de bladeren veel te duur waren voor de gewone bevolking. Later, in 221 voor Christus werd thee (in het Chinees ‘Cha’) door meerdere bevolkingsgroepen gedronken en exclusief bij rituelen gedronken. Vanaf 206 voor Christus werd het mogelijk de thee ook naar andere landen te exporteren. Pas nadat thee werd geëxporteerd naar Rusland, Arabische landen en de Britse Oost-Indische Compagnie werden de bladeren ook naar Europa verscheept.

Chinese thee in Europa

Vanaf de 16e eeuw werd thee ook doorgevoerd naar het Westen. De Britse Oost-Indische Compagnie ruilde de thee via de Zuid Chinese havens voor opium uit de Indische kolonies. Dit bleek een gouden oplossing te zijn voor hen tekort aan opium en zo breidden zij de handel steeds verder uit. Zo kwam thee uiteindelijk terecht in Duitsland, Frankrijk, Engeland, Nederland, Spanje, Denemarken en Italië. De Engelsen noemden het ‘tea’, Nederlanders en Duitsers gaven het de naam ‘thee’, de Fransen ‘the’ en in Denemarken, Spanje en Italië werd het ‘te’ genoemd. In de Zuid Chinese havens werd een dialect gesproken. Zij spraken ook niet van het Chinese woord ‘cha’, maar van ‘te’. Omdat de thee via de zuid Chinese handelaren naar het Westen werd verhandeld, lijken onze benamingen ook meer op het Chinese dialect dan op het officiële Chinese woord ‘cha’.

De eerste theeveiling waar ook Europese theehandelaren bij aanwezig waren werd in Hongkong gehouden omstreeks het jaar 1800.

Theepoeder

Tot de 13e eeuw werd thee alleen gemaakt met theepoeder. De bladeren werden tussen twee stenen geperst en zo gemalen tot poederdeeltjes. Voor de smaak werden er bijvoorbeeld gedroogde aardappels of gemalen rijst aan toegevoegd. Later werden er ook olieproducten, mandarijnschors en gember aan toegevoegd. Pas na de 13e eeuw kreeg thee de vorm van de thee zoals wij het kennen. Ze bladeren werden minder gemalen en als kleine deeltjes met de overige ingrediënten in een kommetje gelegd. Daar schonk men heet water overheen en roerde het mengsel door elkaar.

Theepoeder wordt tegenwoordig alleen nog gebruikt bij de Japanse Theeceremonie. In heel Europa wordt thee tegenwoordig voornamelijk uit een theezakje getrokken, hoewel er nog wel losse theebladeren te verkrijgen zijn.

Camellia Sinensis

De Camellia Sinensis, waar thee van gemaakt wordt, is een tropische plant die in diverse landen verbouwd kan worden. De plant heeft 4 tot 5 jaar nodig om oogstrijp te worden en kan groeien tot 20 meter hoog, maar in de theeplantages worden de struiken tot 1,5 meter hoog gehouden, zodat het plukken van de bladeren door iedereen uitgevoerd kan worden. De bladeren worden in de verschillende landen anders gecultiveerd, geoogst en bewerkt, waardoor er meer dan 3000 verschillende smaken thee van gemaakt kunnen worden. De belangrijkste theeleveranciers van Nederland zijn China, Indonesië, Sri Lanka, India, Kenia, Malawi en Argentinië. Door de verschillen in productie leveren zij allemaal anders smakende thee. Ook zitten er verschillen in smaak binnen hetzelfde land door de diverse districten waar de thee is geoogst.

Van theeplantage naar supermarkt

De gemiddelde theeplantage bestaat uit 9 tuinen. De plukkers beginnen in de eerste tuin en bevinden zich daar de hele dag. Zo plukken ze elke dag in een andere tuin tot ze weer terecht komen bij de eerste tuin. Daar zijn de planten dan alweer gegroeid en hebben deze nieuwe blaadjes aangemaakt. Hierdoor kunnen de plukkers steeds dezelfde ronde blijven maken. Na het oogsten worden de bladeren op een rooster van ca. 30 graden geflenst. Hierdoor verlies het blad 40 tot 50 procent van het vocht en kan het opgerold worden. Dit gebeurt gedurende een half uur tussen twee schurende platen. Na dit schuren heeft de thee het formaat van de thee die nog los te verkrijgen is. Een deel van de thee wordt ook voor dit doeleinde zo in zakken of kisten verscheept. 70 procent van de theedrinkers maakt liever gebruik van een theezakje. Hiervoor wordt de thee gebroken en versnipperd. Vervolgens worden de kleine deeltjes een paar uur in een temperatuur van ca. 25 graden gezet, terwijl en lucht doorheen wordt geblazen met een vochtigheidsgraad van 95 procent. Het drogen gebeurt bij 95 graden en het vochtgehalte wordt terug gebracht naar gemiddeld 5 procent. Met behulp van een zeef wordt de thee op formaat gesorteerd, waarna het verpakt kan worden. In kisten of zakken worden de gedroogde bladeren verscheept naar de theepakkers in diverse landen. Het grootste deel van de bladeren komt terecht bij de Nederlandse theepakkers, waar ook theeproevers werken. De theeproevers maken verschillende melanges van de thee, terwijl de theepakkers de thee in zakjes verpakken en klaar maken voor de supermarkt. Het grootste deel van de verpakte thee wordt vervolgens weer geëxporteerd naar andere landen. Het deel dat in Nederland blijft, komt binnen korte tijd bij de groothandelaren terecht waar de ondernemers hun thee kunnen bestellen.

Nederland en thee

Voor de Tweede Wereldoorlog dronk men in Nederland gemiddeld 200 liter thee per jaar. Dit komt neer op vier mokken per dag. Na 1950 interesseerde men zich meer voor koffie en frisdrank. Sinds 1997 is thee weer helemaal terug in Nederland, hoewel we niet meer zoveel drinken als 50 jaar geleden. Tegenwoordig wordt er ongeveer 101 liter thee per jaar gedronken door de gemiddelde Nederlander. Hiermee is thee na water de meest gedronken vloeistof in ons land. Er komen steeds meer smaken thee bij en we hebben weer ontdekt dat thee op elk moment van de dag gedronken kan worden. Bij de grotere theewinkels heeft men vandaag de dag de keuze uit ca. 3000 verschillende smaken. Thee staat symbool voor vriendschap, troost en gastvrijheid.

Thee en gezondheid

Thee is te onderscheiden in groene, witte en zwarte thee. Elke thee heeft een andere werking. Witte thee is zeldzamer en daarmee wel een stuk duurder dan de andere soorten. Door de toegevoegde ingrediënten, waardoor de smaken ook ontstaan, verschilt ook de geneeskundige werking. Alle groene thee bevordert de spijsvertering, witte thee en o.a. rooibos leveren meer antioxidanten in vergelijking met andere soorten en pepermuntthee helpt tegen hoofd- en maagpijn. Antioxidanten doen de huidvaten uitzetten en de haarvaatjes ontspannen, ze verminderen de kans op hart- en vaatziekten en hebben een positief effect op kankers in het spijsverteringskanaal en huidkanker. Twee koppen thee per dag leveren voldoende antioxidanten om de kans op hart- en vaatziekten met 40 tot 60 procent te verminderen. Daarnaast bevat thee ook theïne. Deze stof is te vergelijken met cafeïne in o.a. koffie. Theïne maakt mensen alerter, maar heeft niet zo’n grote invloed als cafeïne. Een kop thee bevat gemiddeld 30 milligram theïne, terwijl een kop koffie gemiddeld 75 milligram bevat. Vaak worden diverse kruiden gebruikt om thee van te trekken. Voorbeelden hiervan zijn zoethout, munt, kamille en lindebloesem. Hoewel dit officieel geen thee is, wordt het wel als thee verkocht.

De theeschenkerij in Houwerzijl

Houwerzijl is een klein dorp in Groningen. Hier bevindt zich een theeschenkerij / museum, welke jaarlijks door gemiddeld 50.000 mensen bezocht wordt. In 1989 werd een wedstrijd gehouden in Houwerzijl. Degene die met het origineelste idee kwam voor een bestemming van de plaatselijke kerk won de kerk en de bijbehorende pastoriewoning en mocht daarin zijn plan tot uitvoering brengen. De wedstrijd werd gewonnen door een aantal studenten en ex-studenten uit de omgeving. Zij wilden een theeschenkerij van de kerk maken. In 1990 opende de zogenoemde theefabriek de deuren. Inmiddels is het uitgegroeid tot een recreatief bedrijf, waar zich een theewinkel, een theemuseum en een theeschenkerij bevinden. In de theewinkel zijn niet alleen veel soorten (losse) thee te koop, maar ook theepotten, theemutsen, theebuidels, badthee, souvenirs etc.

In het theemuseum komt men alles te weten over voornamelijk de geschiedenis van thee en in de theeschenkerij krijgt men een menu voorgeschoteld met maar liefst 300 verschillende soorten thee. De thee wordt geschonken in brede, lage koppen en wordt enkel getrokken uit losse thee. Naast de thee is er ook een mogelijkheid gebak, koek en andere lekkernijen te nuttigen.