Het filterzakje, een werelduitvinding!

Het is vaak een van de eerste vragen die je krijgt als je ergens binnenkomt: Wil je koffie? De drank koffie is erg populair. Om de koffie te maken worden, naast de bekende koffiecups of sachets, enkele noodzakelijke hulpmiddelen ingezet. Klein en onbeduidend, maar toch van wezenlijk belang: de koffiefilter of het filterzakje!

Koffie, filterzakje, cups en sachets

Het is bijna niet meer uit onze samenleving weg te denken: een kopje koffie. In allerlei smaken is koffie te krijgen, in bekers, mokken of kopjes. Ook de wijze waarop de koffie wordt gezet wordt gekenmerkt door een grote variatie. Van het simpele opgieten tot filterkoffie of de koffiecups, of de ingenieuze koffiesachets. Het gemak waarmee een kopje koffie kan worden gepresenteerd maakt koffie niet alleen tot een smakelijke en opwekkende drank, maar ook tot een eenvoudig gebaar van gastvrijheid.

Koffiebonen

Ons heerlijke kopje koffie wordt gemaakt van de zaden van de koffieplant. Deze zaden worden koffiebonen genoemd. Willen we de koffieboon biologisch verantwoord benoemen, dan dienen we eigenlijk te spreken over een koffiepit. Wat overigens niemand doet. Koffiebonen worden geroosterd waarbij honderden verschillende stoffen ontstaan, die aan de koffie een heerlijke geur en smaak meegeven. Het roosteren van koffiebonen wordt ook wel koffie-branden genoemd. De gebrande koffiebonen worden soms ongemalen verkocht, maar meestal zijn ze al fijngemalen en vacuüm verpakt. Meestal wordt de koffie als mengsel verkocht, dan zijn enkele koffiesoorten in een bepaalde verhouding gemengd.

Drank

Koffie eet je niet, koffie drink je. De koffiebonen zelf worden dus niet geconsumeerd. Van de koffiebonen wordt een drank gemaakt, door heet water op de koffie te gieten. Uit de gemalen koffie komen stoffen vrij die zich mengen met het water. Dit is de koffie die je drinkt. De gemalen koffie blijft achter.

Bitter

Je kunt koffie tot ongeveer een half uur na het zetten drinken, zonder dat je een noemenswaardig verschil in smaak proeft. In het hete water zal de gemalen koffie chemisch licht wijzigen, waardoor de smaak langzaam 'verloopt'. Omdat in de koffiedrank ook minuscule koffiekruimeltjes zweven, gaat in de koffie zelf dit proces ook gewoon door. Hoe meer koffiekruimels in de koffie, hoe sterker het proces. Het is dus zaak de koffie niet te lang te laten staan én de koffiedrab liefst te scheiden van de koffiedrank.

Een klein stukje geschiedenis

De drank koffie bestaat al lang. Waarschijnlijk moeten we de bron zoeken in de Ethiopische provincie Kaffa, waar de koffie zijn naam aan te danken heeft. Een Ethiopische herder, Kaldi, zag de uitwerking van het eten van koffiebonen op zijn geiten, en besloot een aftreksel van de gekookte bonen te maken. De smaak was bitter, maar opwekkend. De moeite waard, dus! Arabieren hebben van de teelt van koffiebonen werk gemaakt, en noemden de drank qahwa. Dat betekent 'geeft sterkte'. Je zet dat ook het woord qahwa aan de basis van ons woord koffie kan liggen.

Opmars

In de Arabische wereld werd de koffie snel populair, en in de zestiende eeuw begon de koffie vanuit Venetië aan de verovering van West-Europa. Tegenwoordig is koffie in Nederland volksdrank nummer één.

Koffie zetten

Het is betrekkelijk eenvoudig om een kopje koffie te zetten. In zijn simpelste vorm doe je wat gemalen koffie in een kopje, waar je vervolgens heet water op giet. Drink voorzichtig, zodat de koffiedrab in het kopje achterblijft. Als je dit wat ongemakkelijk vindt én je hebt méér dan één kopje koffie nodig, dan kun je ook een potje koffie zetten. Koffie in de pot, water er op. Weer voorzichtig uitschenken, zodat de drab achterblijft. Als je uitkijkt, dan lukt dat best bij de eerste kopjes. Bij het laatste kopje komt er ongetwijfeld wat drab mee. Voorzichtig drinken dan maar.... Zou het niet gemakkelijker en drabloos kunnen? Vast wel.

De uitvinding!

Mevrouw Melitta Benz uit Dresden (Duitsland) ergerde zich mateloos aan de koffiedrab in de koffiekopjes en zon op een oplossing. Ze nam een vel vloeipapier uit een schrift van haar zoon en legde dit in een metalen schaaltje waar kleine gaatjes in waren geprikt. Ziedaar de geboorte van het filterzakje! (Ook wel: koffiefilter genoemd.) Haar omgeving complimenteerde haar met de heerlijke drabloze koffie, en mevrouw Melitta Benz bedacht dat hier commercieel grote kansen lagen. Ze kreeg op haar uitvinding op 8 juli 1908 patent. Een klein half jaar later, 15 december 1908, startte zij een onderneming, naar haar genoemd: Melitta. Haar beginkapitaal was opmerkelijk, slechts 0,73 DM (Duitse Mark). Dat is ongeveer € 0,38: vloeipapier was niet zo duur. Het bedrijf Melitta bestaat nog steeds.

Uitbreiding

Het filterzakje sloeg meteen goed aan. Iedereen wilde graag heerlijke drabloze koffie drinken. Niet iedereen had metalen schaaltjes waar gaatjes in geprikt konden worden, dus er werd een nieuw product bedacht: de koffiefilterhouder. Hier kon de koffiefilter, of het filterzakje, gemakkelijk in worden geplaatst.

Koffiepads

Koffiefilterhouders en filterzakjes worden in de hedendaagse koffiezetapparaten nog steeds gebruikt. Al meer dan honderd jaar genieten we van de uitvinding van mevrouw Melitta Benz. Inmiddels zijn er ook andere manieren bedacht om koffie te zetten. Veel koffie wordt nu gezet met koffiepads. Dit zijn kleine met gemalen koffie gevulde zakjes van een stevig soort vloeipapier, waar het hete water doorheen wordt geperst. Eigenlijk dus ook een soort filterzakje. Een van de voordelen van de koffiepads is, dat het na gebruik gemakkelijker is weg te gooien.

Varianten

Er zijn nog andere manieren om koffie te maken, waar het traditionele filterzakje, of moderne tegenhangers ervan, niet wordt gebruikt. Denk bijvoorbeeld aan de koffie-percolator, of de koffiecapsules.

Werelduitvinding

Nederlanders drinken gemiddeld ruim 3 koppen koffie per dag. Veel daarvan wordt bereid met behulp van een koffiefilterhouder en een filterzakje. Met recht kunnen we het filterzakje een werelduitvinding noemen!