Mosterdzaad en mosterd, een geschiedenis

Sinapis alba, witte mosterd en Brassica nigra, zwarte mosterd zijn de botanische moederplanten, waarvan de zaden al duizenden jaren gebruikt worden om de alom bekende mosterd te maken. Met de zaadjes alleen maak je natuurlijk geen mosterd. Deze moesten geplet en gemengd worden met een vloeistof om een smeuïg geheel te krijgen. Nu gebruiken we daar vooral azijn voor, maar door de eeuwen heen zijn er vele soorten vloeistoffen in gebruik geweest, wijn, bier, vruchtensap en zelfs melk. De oude naam mostaard verwijst mogelijk naar de most, ongegist druivensap en het tweede deel van de naam is mogelijk afkomstig van 'ardere' branden, dus mostaard of mosterd is hete most. Het maken van mosterd met druivenmost vinden we al terug eind 14de eeuw en wordt beschreven in een soort kookboek Menagier de Paris. Se vous voulez faire provision de moustarde pour garder longuement, faictes la en vendenges de moulx doulx. Als U een voorraad mosterd wilt maken om lang te bewaren, maak ze tijdens de oogsttijd van wijndruiven van verse most.

Grieken en Romeinen waren al verzot op het scherpe zaad. Zij noemden de specerij sinapis, wat nu nog de officiële naam is, dit woord herkennen we ook in het Duitse senf en in het Italiaanse senape.

Mosterdzaad bij de Romeinen en Grieken

Mosterdzaad is zelfs nog veel ouder dan de klassieke beschavingen, het werd al in prehistorische grotten gevonden. Pythagoras (ongeveer 530 v. C.) zei dat mosterd een werkzaam tegengif was voor schorpioenenbeten. Hyppocrates (ongeveer 400 v. C.) schreef de zaden als een zowel inwendig als uitwendig te gebruiken geneesmiddel voor oa als mosterdpleister tegen reuma. Diocletianus, de Romeinse keizer, noemde mosterd in een edict, dat werd uitgevaardigd in 301 en waarin prijzen officieel werden vastgesteld, mos­terd werd hierin een toekruid en voedingsmiddel genoemd, dat in de ooste­lijke delen van zijn rijk genuttigd werd. In die lang vervlogen tijden werden jonge mosterdplanten gegeten als spinazie en de zaden werden gebruikt als specerij.

In een kroniek uit 334 voor onze tijdrekening lezen wij, dat Darius III van Perzië Alexander de Grote een zak sesamzaad zond, als symbool van het grote aantal man­schappen in zijn leger, waarop Alexander hem een zak mosterdzaden terug zond, waarmee hij wilde aangeven dat zijn soldaten niet alleen talrijk, maar ook bijzonder sterk waren.

De Oude Grieken waardeerden het mosterdzaad niet alleen als voedsel maar ook als geneesmiddel stond het hoog aangeschreven. Zelfs zo, dat men er van uitging dat Aesculapius, de God der geneeskunde, het zelf had uitgevonden.

Mosterd in de Middeleeuwen

In 800 n. C. werd mosterd voor de verkoop gekweekt op de landerijen van kloosters in de omgeving van Parijs. In 812 gaf Karel de Grote order dat het kruid op de keizerlijke boerderijen in Midden Europa verbouwd moest worden
Ook in de Middeleeuwen was het een veel gebruikte specerij. Niet verwonderlijk, het was een goedkoop, goed te telen Europees gewas met de scherpe smaak van dure tropische specerijen. Daarnaast bezat het ook de ontsmettende en spijsverteringsbevorderende kwaliteiten die zo nodig waren om het bacteriologisch verontreinigde voedsel nog enigszins gezond en verteerbaar te houden.

Dodoens over mosterdzaad

Dodonaeus geeft vele medicinale toepassingen van mosterdzaad en dan vooral voor de spijsvertering en de luchtwegen. Zo schrijft hij

• 'Tsaet van Mostaert met azijn vermenght ende cleyn ghemalen es een goede sause/ dienende tot alle herde ende rouwe spijsen tzy vleesch oft visch/ want het doet die selve verteeren/ ende es der maghen goet die selve verwermende/ ende maeckt lust om eten.
• Tselve saet es goet in die spijse ghebruyckt den ghenen die cort van adem ende verstopt van borsten sijn/ want het doet die taeye fluymen die de borste verladen rijsen ende rijp worden.
• Alsmen tsaet van Mostaert in den mont neempt ende knouwt/ zoo trecket uut den hoofde alle taeye slijmicheyt ende purgeert die herssenen/ ende versuet die pijne ende weedom van den tanden. Tselve doetet oock met huenich water vermenght in den mont ghehouwen oft ghegorgelt.

Het in neus of oren stoppen, vind ik nogal heroïsche en tot de verbeelding sprekende toepassingen, Tsaet van Mostaert in die nuese ghedaen/ doet niesen/ ende es mits dyen goet den ghenen die de vallende sieckte hebben/ ende den vrouwen die van der moeder sieck sijn om die tot huer selven doen te comen. Dus als een soort eerste hulp bij allerlei soorten 'flauw' vallen. Een shockterapie als het ware.