Zonnebloemolie: gezondheid, samenstelling en houdbaarheid

Zonnebloemolie wordt gemaakt van de zaden van de zonnebloem, een plant die van oorsprong uit Amerika komt. Het was een Russische boer die ontdekte dat uit de zaden een voedingsgeschikte olie kon worden gewonnen. Zonnebloemolie bestaat uit grote hoeveelheden linolzuur en oliezuur, de verhouding tussen deze twee bepaalt het type zonnebloemolie. Het beste kan de koudgeperste variant worden genuttigd, hierin zitten de meeste voedingsstoffen. Om te bakken en te braden is zonnebloemolie minder gezond, er kan dan beter roomboter of kokosvet worden gebruikt. Zonnebloemolie is ook geschikt als massageolie en om etherische oliën in te mengen.

Zonnebloemolie, herkomst en bereidingswijze

Zonnebloemolie wordt gemaakt uit de zaden van de zonnebloem, een eenjarige plant die afkomstig is uit Amerika en vervolgens naar Europa en Rusland is geëxporteerd. In de 19e eeuw ontdekte een Russische boer dat uit de zaden van de zonnebloem olie kon worden gewonnen die geschikt was als voedingsmiddel; de zonnebloemolie. Zonnebloemolie is een plantaardige olie en een kenmerk van plantaardige oliën is dat deze worden gewonnen uit de zaden of pitten van een plant, in tegenstelling tot bijvoorbeeld etherische oliën welke uit de stengels of houten delen van een plant worden gewonnen.

Het persen van de zonnebloempitten

Zonnebloemolie wordt verkregen door de zonnebloempitten mechanisch en koud te persen, dit gebeurt met een oliepers en kan ook door particulieren zelf thuis worden gedaan, men moet dan wel beschikken over een (kleine) oliepers. Om makkelijk olie te kunnen persen moeten de zaden of pitten over een voldoende hoog gehalte aan olie beschikken, minimaal 40%. Koud- of mechanisch geperste olie bevat de meeste voedingsstoffen, de olie kan ook chemisch worden gewonnen, maar de zonnebloemolie bevat dan beduidend minder voedingsstoffen. Voor 1 liter zonnebloemolie is anderhalve kilogram aan pitten nodig. Zonnebloemolie kan een rookpunt hebben van tot wel 230 °C en kan daardoor zeer heet worden alvorens het verdampt, om die reden is het zeer geschikt om in te frituren. De chemisch of geraffineerd gewonnen zonnebloemolie heeft een hoger rookpunt (tot wel 230 °C) dan de koudgeperste variant (tot slechts 107 °C), dit is dan ook de reden waarom de minder gezonde variant juist zo geschikt is om in te frituren.

Samenstelling

Zonnebloemolie bevat geen cholesterol, eiwitten of koolhydraten en bestaat grotendeels uit onverzadigde vetzuren als het dubbel onverzadigde linolzuur (omega 6) en het enkel onverzadigde oliezuur (omega 9). Daarnaast bestaat het uit verzadigde vetzuren als arachinezuur, palmitinezuur en stearinezuur. De twee grootste gehaltes in zonnebloemolie worden ingenomen door linolzuur en oliezuur. De verhouding tussen deze twee vetzuren bepalen het type zonnebloemolie: in het Engels heten deze high linoleic, mid oleic en high oleic. De eerste heeft een linolzuurgehalte van minstens 59%, de tweede een oliezuurgehalte van 69% en de derde heeft een oliezuurgehalte van minstens 80%. Daarnaast bevat zonnebloemolie vitamine E, maar slechts in een klein percentage. Een voorbeeld van de complete samenstelling per 100 gram zonnebloemolie is deze high linoleic variant:

• Cholesterol, eiwit en koolhydraten: 0 gram
• Verzadigde vetzuren: 11 gram (arachinezuur, palmitinezuur en stearinezuur)
• Enkelvoudig onverzadigde vetzuren: 22 gram (oliezuur)
• Meervoudig onverzadigde vetzuren: 59 gram (linolzuur)
• Vitamine E: 55 milligram

Een voorbeeld van de samenstelling per 100 gram van het merk AH Basic:

• Vetzuren: 92 gram
• Waarvan verzadigde vetzuren: 10 gram
• Waarvan enkelvoudig onverzadigde vetzuren: 26 gram
• Waarvan meervoudig onverzadigde vetzuren: 56 gram
• Koolhydraten: 0 gram
• Vezels: 0 gram
• Eiwitten: 0 gram
• Zout: 0 gram
• Rookpunt / frituurtemperatuur: 180 graden

Gebruik en houdbaarheid van zonnebloemolie

Zonnebloemolie wordt vooral gebruikt om mee te bakken en als dressing voor salades. Ook in margarine wordt zonnebloemolie verwerkt. Daarnaast is het ook geschikt als massageolie en kunnen er ook etherische oliën mee gemengd worden. De koud geperste zonnebloemolie (ongeraffineerde winning) is het gezondst, want hierin zijn de meeste voedingstoffen behouden, deze is zeer geschikt voor toevoegen aan salades en is vaak wat goudkleuriger. De chemisch geperste variant (geraffineerde winning) is, zoals gezegd minder gezond, dit zijn vaak de goedkope flessen uit de supermarkt. Deze variant is bleker van kleur en bevat minder voedingsstoffen, maar is weer meer geschikt om in te bakken want het heeft een stabieler kook- en verdampingspunt van ongeveer 230 °C. Door de meeste fabrikanten wordt een houdbaarheidsdatum van 12 maanden aangegeven mits de fles ongeopend blijft.

Gezondheid

Zonnebloemolie is in het algemeen goed voor de bloedsomloop, maar er bestaan toch veel discussies over de gezondheid van zonnebloemolie. Over het algemeen heerst het idee dat onverzadigde vetzuren gezonder zijn dan verzadigde, omdat onverzadigde vetzuren het slechte cholesterol (LDL-cholesterol) doen verlagen en het goede cholesterol (HDL-cholesterol) doen verhogen. Oliën als zonnebloem- en olijfolie worden om die reden dan ook als gezonder beschouwd dan roomboter, margarine of kokosvet.

Omega 6 versus omega 3

Er zijn echter ook andere inzichten die juist het gebruik van zonnebloemolie ontraden wegens een teveel aan omega 6 (linolzuur) welke het belangrijke omega 3 in de weg staat. Voor onze gezondheid is namelijk een goede balans tussen omega 3 en 6 belangrijk, en aangezien we het essentiële en ontstekingsremmende vetzuur omega 3 meestal niet voldoende binnenkrijgen is het dus niet gezond als we met zonnebloemolie ons lichaam "volgooien" met een overvloed aan omega 6. Omega 6 is op zich niet ongezond, maar het kan in overvloed en bij een tekort aan omega 3 ontstekingen veroorzaken. Het is zelfs gezonder om in plaats van het onverzadigde linolzuur verzadigde vetzuren te eten welke in kokosvet of roomboter aanwezig zijn. In zowel roomboter als kokosvet zijn de verzadigde vetzuren namelijk van een type met korte ketens, en deze zijn weer wel gezond in tegenstelling tot verzadigde vetzuren met lange ketens. Daarnaast bevat roomboter vitamine A én D. Zowel roomboter als kokosvet zijn dan ook sterk in opkomst anno 2016.