Kokos, exotisch wonder

Velen associëren het woord kokos met een onmogelijke harige noot die maar niet open wil, anderen gebruiken kokos bij de bereiding van oosterse gerechten of smeren zich in met zeep gemaakt van kokos. Wat men meestal niet weet is dat de kokospalm een ongelooflijk veelzijdige boom is waarvan met name in de tropen zowel de stam, de bladeren als de vruchten worden gebruikt voor huis en industrie. Behalve paradijselijk decor is de kokospalm dus ook topleverancier in exotische oorden.

De kokospalm

Kokosnoten groeien in de circa 25 meter hoge kokospalmen (Kokos Nucifera), de typisch exotische stammen zonder takken met een kroon van meterslange bladeren. Deze palmen dragen forse, groene steenvruchten waar zich de kokosnoten in bevinden. Kokospalmen hebben veel vocht nodig. De bladeren van de palm zijn geveerd met een stevige centrale schacht waarin zich een diepe aflopende groef bevindt. Regenwater loopt via deze groef in de richting van de stam. Bijwortels aan de voet van de kokospalm klinken de palm vast in de grond en nemen het water op.

De bloei

De palm die maar liefst honderd jaar kan worden kan na de eerste zes jaren gaan bloeien. In de oksels van de bladeren ontstaan per palm ongeveer 250 mannelijke en 30 vrouwelijke bloemen. De palm bloeit maandelijks. De mannelijke bloemen gaan eerder open zodat de plant zichzelf niet kan bevruchten. De vrouwelijke bloemen worden vervolgens bestoven door stuifmeel van andere kokospalmen, de zogeheten kruisbevruchting, waarna uit deze vrouwelijke bloemen zich de vruchten ontwikkelen. De kokospalm groeit in de volle zon op zandgronden en kan zeer goed tegen zout. Voor een optimale groei is een jaarlijkse regenval van 750-2000 mm nodig en een hoge luchtvochtigheid van rond de 75%. Onder deze omstandigheden produceert de palm circa honderd noten per jaar en dat zo'n zestig jaar lang. De kokosnoten zijn maar een deel van de eigenlijke vrucht die tot 30 cm lang kan worden en anderhalve kilo weegt.

Oorsprong en spreiding

De kokospalm ook wel klapperboom genaamd groeide al meer dan 15 miljoen jaar geleden en kent verschillende theorieën omtrent de oorsprong. Zowel Zuidoost-Azië als het noordwesten van Zuid-Amerika is aangegeven. Heden komt de palm in bijna alle tropische gebieden voor, voornamelijk langs kusten en op eilanden, soms geïntroduceerd door zeevarenden zoals die op Hawaii. De vruchten kunnen zeer grote afstanden afleggen en er zijn zelfs exemplaren gevonden voor de kust van Noorwegen. De oogst wordt in sommige delen van de wereld binnengehaald door apen die hier speciaal voor zijn getraind. In het zuiden van Thailand zijn dergelijke opleidingen en worden er jaarlijks wedstrijden gehouden wie het snelst kan oogsten.

Open een kokosnoot

Kokosnoten zijn veelzijdig en vezelrijk en zowel vruchtvlees, kokosmelk en de bast zijn te gebruiken. Je opent een kokosnoot door met een hamer (of beitel) en spijker in twee van de drie ogen een gat te kloppen en te doorboren. Deze ogen zijn de donkere stukken in de schil en het zwakste punt in de vrucht. Het kokoswater kan nu worden opgevangen. Een goede noot biedt minimaal 1 glas sap. Leg de kokosnoot vervolgens op een harde ondergrond en sla met de hamer op de bast nabij een van de drie ogen, tot deze breekt. Snijd het vlees hierna uit de dop en haal met een dunschiller de bruine rand weg. Het vruchtvlees is hard en wit en heeft een typerende smaak. Het kan rauw zowel geraspt of in stukjes gesneden worden gegeten. Het vruchtvlees uit de kokosnoot kun je in de koelkast 2-7 dagen bewaren, ingevroren 1-3 maanden en geraspt en gedroogd 6-12 maanden.

Water en melk

Het vocht in de kokosnoot lijkt echter niet op melk maar is een doorschijnend water, ook wel klapperwater genoemd. De wit gekleurde kokosmelk of klappermelk ontstaat door menging van het vocht met geraspt vruchtvlees. Het kan als basis dienen voor slaatjes en drankjes, zoals de bekende Pina Colada. Klapperwater en -melk is met name in de Aziatische landen waar waterbronnen dikwijls besmet zijn, een zeer goed alternatief want er zitten geen ziektekiemen in.

Verkrijgbaarheid

Verse kokosnoten zijn natuurlijk het best. Als de kokosnoot een klotsend geluid maakt bij schudden is het vers en van goede kwaliteit. De ogen van de kokosnoot, die plekken waar de vrucht vastzat aan de palm moeten tevens niet beschimmeld zijn. Kokosnoten zijn niet altijd gemakkelijk verkrijgbaar maar in poedervorm, in blik of in blokken onder de naam 'santen' is er in elke goed gesorteerde supermarkt iets van te vinden, meestal op de afdeling oosterse producten. Santen is een Indonesische naam voor de geconcentreerde blokken kokos die zijn gemaakt van warm water en geraspte kokos welk mengsel vervolgens wordt uitgeknepen. Het heet ook wel creamed coconut en is te koop in toko's. Verder wordt kokos als ingrediënt gebruikt in talloze producten zoals koek, ijs en chocola, denk aan Bounty.

Kokos in de tropen

In tropische landen haalt men meer uit de kokosnoot dan hier. In Azië, Afrika, Zuid-Amerika en Indonesië is kokos een van de belangrijkste ingrediënten in en buiten de keuken. Men wint bijvoorbeeld de bekende kokosolie die wordt gebruikt om in te bakken of te frituren of als ingrediënt voor cosmetica-producten, parfum, shampoo en zeep. Kokosolie in de keuken is goed voor de cholesterolspiegel en de vetverbranding, is weerstandsverhogend en wordt net zo snel opgenomen als koolhydraten. Het wordt ook wel de beste olie ter wereld genoemd wegens de vele (verborgen) goede eigenschappen die andere oliën missen. Verder is de kokospalm zelf geschikt als leverancier van bouwmateriaal en vele gebruiksvoorwerpen. Een deel van de bast van de kokosnoot, de vezels, dient verder als grondstof voor matten, borstels, touw en netten maar kan ook dienen als compost met dezelfde eigenschappen als turf en veen en wordt dan in de tuinbouw toegepast.

Parket, suiker, daken en infuus

Oude kokospalmen die weinig kokosnoten geven worden soms gekapt en het hout is basis voor kokosparket. Ook kan uit de kokospalm suiker worden gewonnen en kunnen de bladeren van de palm dienen als overkapping en daken en als basis voor manden. Het vocht uit de kokosnoot kan zelfs dienen als infuus! In Aziatische landen wordt de kokosnoot jong en vers verkocht bij een stalletje op straat. Je koopt er de hele vrucht en kan met een rietje eerst de melk eruit drinken, waarna de verkoper het malse vruchtvlees voor de klant uit de schil haalt ter consumptie.

Levensgevaarlijke kokosnoten

Kokosnoten zijn behoorlijk zwaar en hebben een keiharde kern. Als ze rijp zijn kunnen ze spontaan uit de hoge palmen vallen. Wie op een bounty-strand in de schaduw wil liggen kan dus beter niet onder een palmboom plaatsnemen want het risico is niet denkbeeldig: Jaarlijks vinden ongeveer 150 mensen de dood door een neerkomende kokosnoot.

Kokosbrood

Kokosbrood is in ons land een bekend broodbeleg dat kokos als hoofdbestanddeel heeft. Je vindt de plakken in de kleuren wit, roze, oranje, geel en bruin en het bestaat in de regel uit kokos, dextrose, tarwezetmeel, glucosestroop, suiker, gelatine en zout. Het witte kokosbrood heeft de eigenlijke kleur van kokos, de overige kleuren ontstaan door toevoeging van kleurstof. Voor roze gebruikt men karmijnzuur, voor geel curcumine en voor bruin kokosbrood cacao.

“There is sweet water inside a tender coconut. Who poured the water inside the coconut? Was it the work of any man? No. Only the Divine can do such a thing.” ~ Sri Sathya Sai Baba (Indiaas spiritueel leider, geb.1926)