Cranberry of veenbes van de Waddeneilanden

De cranberry is bekend als een Terschellinger bes en Vlieland timmert er mee aan de weg met een Week van de Cranberry. Hij groeit, in mindere mate, ook op Ameland. De cranberry of Amerikaanse veenbes komt in de duinvalleien voor en wordt geplukt in het najaar. Of hij volop geplukt kan worden hangt af van de groei van de bessen; het ene jaar is een veel beter bessenjaar dan het andere. De bessen zijn lekker en gezond - ze zijn heilzaam voor mensen die gevoelig zijn voor blaasontsteking - en zijn in de keuken op verschillende manieren te gebruiken. Er worden sapjes en bittertjes van gemaakt en de bessen zijn verrukkelijk bij wild.

Veenbes of cranberry op de Waddeneilanden

De veenbes of lepeltjesheide heeft naam gemaakt als Terschellinger cranberry, maar komt op alle Waddeneilanden voor. Het struikje met de mooie rode bes is in de duinen van de eilanden te vinden en hier en daar ook in de duinen op het vasteland. In de 19e eeuw dacht men dat men met een inheemse soort te maken had, die weer wortel op de eilanden geschoten had, maar later bleek dat de bessen in een vat op het strand van Terschelling waren aangespoeld. Dat was in 1845. Sindsdien geniet Terschelling van de bes en is er in de 21ste eeuw een cranberry cultuur op het eiland en haar buureilanden ontstaan.

Vogels en mensen

De bessen kiemden en vogels verspreidden ze verder. De eilander duinen bleken goede voedingsbodem voor de cranberry’s. Mensen hielpen mee met de verspreiding door handjes bessen uit te strooien. Die sloegen aan en zo kon een bessencultuur ontstaan.

Familie van de heide

De plant is familie van de heide. De veenbes is een laag kruipend struikje dat overhangt en het is een plant met dunne stengels. Cranberry is een exoot die oorspronkelijk uit Noord-Amerika komt en per ongeluk in Nederland is terechtgekomen. Het bloemetje van de veenbes is roze tot rood en 5 mm lang, dat in de zomer, van juni tot augustus, bloeit. De bes is een 6 tot 8 mm groot bolletje dat rijpt van wit naar rood. Oudere bessen worden bruin en krijgen vlekken. In de herfst zijn de bessen plukrijp.

Terschelling en Vlieland

Op Terschelling en Vlieland is de pluk professioneel. Op Ameland wordt volop geplukt voor restaurants en voor thuisgebruik. Liefhebbers plukken elke herfst vele bessen om thuis te verwerken tot compote of door ze te bewaren om ze met de kerst te gebruiken bij het bereiden van wild. Restaurants op de eilanden - van Schiermonnikoog tot Texel - gebruiken ze in de keuken en de Amelander bierbrouwer maakt er cranberrybier van. Op Texel is ook cranberryteelt.

Duinvalleien op de Waddeneilanden

De veenbessen groeien in natte duinvalleien die op de Waddeneilanden te vinden zijn. De plant staat graag met de voeten in het water. De plassen in de duinen zijn licht bark tot zoet en duinwater is arm aan voedingsstoffen. In de wat oudere duinvalleien zit minder kalk in het water dan in de jonge duinvalleien. Ook is er meer sprake van verzuring. Dit is het milieu waar de veenbes gedijt.

Producten van cranberries

Van veenbessen zijn vele producten te maken.

• wijn;
• likeur;
• siroop;
• kruidenbitter;
• jam;
• saus;
• compote;
• azijn;
• sap;
• bier.

Blaasontsteking

De bes smaakt bitterzuur en is bekend om zijn geneeskrachtige werking. Het sap wordt aanbevolen bij blaasproblemen en helpt blaasontsteking voorkomen. Het lijkt erop dat de veenbessen ervoor zorgen dat bacteriën zich niet aan de blaaswand kunnen hechten en zodoende worden uitgeplast. De veenbes is ook goed voor de nieren. Het zijn de proanthocyanidines in de bes die zorgen voor de geneeskrachtige werking.

Proanthocyanidines

• remmen aanmaak van de celwand van de bacterie;
• werken vorming van haartjes tegen waarmee de bacterie zich hecht aan de wand van de urinebuis;
• houden kolonisatie van de bacterie tegen;
• voorkomen maagzweren;
• voorkomen tandplaque.

Zoals bij alles, geldt ook voor de veenbes dat overdaad schaadt. Bij overmatig gebruik kan men last krijgen van diarree en misselijkheid.

Mineralen

De veenbes is rijk aan mineralen:

• kalium
• natrium
• calcium
• fosfor
• magnesium
• jodium
• zwavel
• chloride
• ijzer
• mangaan
• koper

Vitamines

In de veenbes zitten tevens vele vitamines:

• vitamine A
• vitamine C
• vitamine B complex

Ameland

In 2011 start een ondernemer op Ameland met een proefveld. Het doel is om met de Amelander veenbessen een Amelands product te maken. Op kleine schaal worden de veenbessen in de duinvalleien geplukt voor thuisgebruik. Bovendien worden ze aangeboden bij restaurants, die ze graag op het menu zetten. Vooral in de kerstperiode is het een gewild ingrediënt. In de herfst van 2012 stonden de veenbessenstruiken tot hun nek in het water. Het was een zeer nat seizoen en de bessen dreven op het water. In de herfst van 2014 waren er weinig bessen; de zomerperiode was te droog geweest. De groei van de bessen is afhankelijk van het samenspel van zon en regen. In 2017 is het op Ameland nog niet tot een commerciële cranberrycultuur gekomen en zijn het alleen nog liefhebbers die plukken.

Lees verder

• Bijzonder voedsel: Bijzonder voedsel (special)
• Amelander Productenavond - streekproducten van het eiland
• Amelands Produkt
• Amelands Produkt – Meerval
• Kerstvakantie en nieuwjaarsduik op Ameland
• Restaurant De Klimop op Waddeneiland Ameland