Jodiumtekort: symptomen, oorzaak, behandeling en prognose

Jodiumtekort symptomen bestaan uit vermoeidheid, spierpijn, gewrichtsklachten, slaapproblemen en haaruitval als gevolg van een traag werkende schildklier. Jodium is een spoorelement dat nodig is voor de productie van schildklierhormonen. Deze hormonen zijn van belang voor een goede groei, de ontwikkeling van het zenuwstelsel alsmede de stofwisseling. Het lichaam maakt geen jodium aan en daarom vormt het een essentieel onderdeel van je dieet. Jodium wordt gevonden in verschillende voedingsmiddelen, zoals zeewier, zeevis en eieren. Er zit toegevoegd jodium in gejodeerd keuken-, tafel- en dieetzout, bakkerszout, brood dat gebakken is met bakkerszout en sommige vleeswaren. Mensen die weinig tot geen brood eten waarin bakkerszout is verwerkt en ook geen gejodeerd keukenzout gebruiken, kunnen een jodiumtekort krijgen. De diagnose van een jodiumtekort gebeurt meestal door het meten van het jodiumgehalte in de urine, omdat dit de meest directe weerspiegeling is van de jodiuminname

• Wat is jodium?
• Bronnen van jodium
• Symptomen van een jodiumtekort
• Zwelling in de nek (struma)
• Onverwachte gewichtstoename
• Vermoeidheid en zwakte
• Haaruitval
• Problemen tijdens de zwangerschap
• Droge, schilferige huid
• Het koud hebben
• Veranderingen in de hartslag
• Concentratie- en geheugenproblemen
• Zware of onregelmatige menstruatie
• Gewrichtsklachten en spierproblemen
• Andere klachten
• Oorzaak jodiumtekort
• Onderzoek en diagnose
• Jodiumdeficiëntie behandeling
• Voorkomen van een jodiumtekort
• Aanbevolen inname jodium
• Prognose
• Complicaties
• Struma (vergrote schildklier)
• Hypothyreoïdie (traagwerkende schildklier)
• Mentale retardatie en ontwikkelingsproblemen
• Zwangerschapscomplicaties
• Krop (multinodulaire struma) en schildklierknobbels
• Lagere immuniteit en algemene gezondheidsproblemen
• Myxoedeem

Wat is jodium?

Jodium is een spoorelement: een mineraal waar je lichaam maar erg weinig van nodig heeft. Jodium is van nature aanwezig in de bodem en zeewater. Planten en dierlijk voedsel dat groeit op een bodem die jodium bevat, zullen deze opnemen. Op deze manier komt het beschikbaar in het voedsel.

Bronnen van jodium

De beschikbaarheid van jodium in levensmiddelen verschilt in verschillende delen van de wereld. Jodium komt voor in zeewier, zeevis, eieren en sommige vleeswaren. Andere bronnen van jodium zijn zilvervliesrijst, noten (cashewnoten, hazelnoten en walnoten) en fruit als aardbeien, banaan, appel, ananas, kokosnoot, rabarber, mango en dadels. Daarnaast komt jodium voor in brood dat gebakken is met bakkerszout. Doordat in Nederland van nature niet veel jodium in de voeding zit, wordt het spoorelement aan verschillende producten toegevoegd. Volgens het Voedingscentrum zijn dat:

• gejodeerd keuken- en tafelzout;
• gejodeerd dieetzout met een laag natriumgehalte;
• bakkerszout voor het bakken van brood en broodvervangers (het staat bakkers vrij dit wel of niet te doen);
• nitrietpekelzout voor vleeswaren.

Symptomen van een jodiumtekort

Jodiumtekort was in het verleden een belangrijke oorzaak van struma en mentale retardatie bij kinderen. Struma betekent schildkliervergroting, in de volksmond ook bekend onder de naam 'krop'. Sinds de introductie van gejodeerd zout is het aantal gevallen van jodiumtekort enorm gedaald.

Zwelling in de nek (struma)

Zwelling aan de voorkant van de nek is het meest voorkomende symptoom van een jodiumtekort. Dit wordt een struma genoemd en treedt op wanneer de schildklier te groot wordt. De schildklier gebruikt jodium om schildklierhormonen te maken. Als je lichaam echter weinig jodium bevat, kan het niet genoeg schildklierhormoon maken. Ter compensatie werkt de schildklier harder om te proberen meer te maken. Dit zorgt ervoor dat de cellen groeien en zich vermenigvuldigen, wat uiteindelijk leidt tot een struma.

Onverwachte gewichtstoename

Plotselinge gewichtstoename is een ander teken van een jodiumtekort. Het kan optreden als het lichaam niet genoeg jodium heeft om schildklierhormonen aan te maken. Dit komt omdat schildklierhormonen de snelheid van je metabolisme helpen regelen en wanneer je schildklierhormoonspiegel laag is, verbrandt je lichaam minder calorieën in rust. Dit wordt vervolgens opgeslagen als vet, in plaats van te worden verbrand als energie. Dit kan leiden tot gewichtstoename.

Vermoeidheid en zwakte

Vermoeidheid en zwakte zijn ook veel voorkomende symptomen van een jodiumtekort. Het merendeel van de mensen met lage schildklierhormoonspiegels als gevolg van een jodiumtekort, voelen zich moe, lusteloos en zwak. Dit komt omdat je lichaam het mineraal nodig heeft om energie te maken.

Haaruitval

Wanneer je schildklierhormoonspiegels laag zijn, kunnen de haarzakjes stoppen met regenereren. Na verloop van tijd kan dit haarverlies veroorzaken. Om deze reden kunnen mensen met een jodiumtekort ook last hebben van haarverlies.

Problemen tijdens de zwangerschap

Zwangere vrouwen lopen een verhoogd risico op een jodiumtekort. Het niet binnenkrijgen van voldoende jodium tijdens de zwangerschap en het geven van borstvoeding kan klachten veroorzaken voor zowel de moeder als de baby, zoals achterblijvende groei en hersenontwikkeling.

Droge, schilferige huid

Een droge, schilferige huid kan veel mensen met een jodiumtekort treffen. Schildklierhormonen zijn nodig voor huidcellen om te kunnen regenereren. Wanneer de schildklierhormoonspiegels laag zijn, wordt dit proces verstoord, wat mogelijk leidt tot een droge, schilferige huid.

Het koud hebben

Je koud voelen of kouwelijkheid is een veel voorkomend symptoom van een jodiumtekort. Omdat jodium wordt gebruikt om schildklierhormonen te maken, kan een tekort aan jodium je schildklierhormoonspiegels doen dalen. Aangezien schildklierhormonen de snelheid van je metabolisme bepalen kan een tekort aan schildklierhormoon dit vertragen. Een langzamer metabolisme zorgt voor minder warmte, waardoor je je kouder kunt voelen dan normaal.

Veranderingen in de hartslag

Je hartslag kan worden beïnvloed door het jodiumniveau. Te weinig van dit mineraal kan ervoor zorgen dat je hart langzamer slaat dan normaal, terwijl te veel ervan ervoor kan zorgen dat je hart sneller klopt dan normaal. Een ernstig jodiumtekort kan een abnormaal trage hartslag veroorzaken. Hierdoor kun je je zwak, vermoeid en duizelig voelen en mogelijk flauwvallen.

Concentratie- en geheugenproblemen

Een jodiumtekort kan van invloed zijn op je vermogen om te leren en te onthouden. Een mogelijke reden hiervoor kan een onderontwikkeld brein zijn.

Zware of onregelmatige menstruatie

Zware en onregelmatige menstruaties kunnen optreden als gevolg van een jodiumtekort. Dit komt omdat lage schildklierhormoonniveaus van invloed zijn op de hormonen die betrokken zijn bij het reguleren van de menstruatiecyclus.

Gewrichtsklachten en spierproblemen

Gewrichtsklachten en spierproblemen zijn gangbaar bij een jodiumgebrek. Dit uit zich bijvoorbeeld in gewrichtspijn, gewrichtsstijfheid, spierpijn, spierstijfheid en/of spierzwakte.

Andere klachten

Mogelijke andere symptomen zijn:

• een depressie
• een grote tong (macroglossie)
• een opgezwollen gezicht
• een slechte spierspanning
• een vertraagde puberteit
• een vertraagde tandontwikkeling
• extreme slaperigheid
• obstipatie
• verhoogde cholesterolwaarden in het bloed (hypercholesterolemie)

Oorzaak jodiumtekort

De schildklier is een vlindervormig orgaan dat zich aan de voorzijde onder in de hals bevindt, onder het strottenhoofd, In de schildklier zit normaal gesproken een grote voorraad jodium. Als je te weinig jodium binnenkrijgt, merk je dit vaak pas na enkele jaren. In Nederland kan een jodiumtekort ontstaan als je:

• te weinig of geen brood eet;
• ongejodeerd of biologisch brood eet; en bovendien
• geen gejodeerd keukenzout gebruikt.

De schildklier gaat bij jodiumdeficiëntie trager werken, wat 'hypothyreoïdie' wordt genoemd, en opzwellen.

Onderzoek en diagnose

Door middel van een urinetest kan bepaald worden of er sprake is van jodiumdeficiëntie. Andere methoden zijn bloedonderzoek om de niveaus van schildklierhormonen te controleren, en soms wordt een echo van de schildklier gemaakt om te zien of deze vergroot is. Een lage urinejodiumconcentratie duidt op een jodiumtekort, terwijl afwijkingen in de schildklierhormonen kunnen wijzen op een verminderde schildklierfunctie als gevolg van een tekort.

Jodiumdeficiëntie behandeling

Jodiumdeficiëntie kan worden aangetoond door een jodium-urinetest en kan succesvol worden behandeld met orale jodiumsuppletie. Deze vult het tekort aan. In het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde staat een casus van een meisjes van 8 jaar waaruit blijkt dat jodiumdeficiëntie op basis van een inadequate jodiuminname in Nederland nog steeds voorkomt:

Een meisje van 8 jaar had sinds enkele maanden een struma. Haar voedingpatroon was aangepast aan veronderstelde voedselallergieën. Zij at nooit broodproducten en er werd geen zout aan het eten toegevoegd in de veronderstelling dat zout schadelijk is. De waarde van het thyroïdstimulerend hormoon (TSH) was niet afwijkend, de vrij-T4-waarde verlaagd en de T3-waarde hoog-normaal. Uit het urineonderzoek bleek een verlaagde jodiumuitscheiding. Echografie liet een diffuus vergrote schildklier zien.¹

Voorkomen van een jodiumtekort

Volgens het Voedingscentrum krijg je dagelijks genoeg jodium binnen als je 6 boterhammen per dag eet van brood met 1,2% bakkerszout. Daarnaast doe je er verstandig aan om regelmatig eieren en zeevis te eten, zoals witvis (kabeljauw, koolvis, schelvis, rode mul), vette zeevis (haring, makreel, zalm, tonijn) en platvis (schol, tong, heilbot). Daarnaast komt er jodium voor in kaas en melk.

Aanbevolen inname jodium

De Scandinavische aanbevelingen worden in Nederland aangehouden wat betreft jodium:

Prognose

Als een jodiumtekort vroegtijdig wordt opgespoord, kan dit goed worden behandeld met weinig tot geen klachten. Als het echter wordt gediagnosticeerd nadat er complicaties zijn opgetreden, kunnen veel complicaties – vooral bij kinderen – permanent zijn. Maar zelfs als zich na een tekort aan jodium complicaties hebben ontwikkeld, kan het voorkomen dat complicaties verergeren terwijl je voldoende jodium binnenkrijgt.

Complicaties

Struma (vergrote schildklier)

Struma is een van de meest herkenbare complicaties van een jodiumtekort. Wanneer de schildklier niet genoeg jodium heeft om voldoende schildklierhormonen te produceren, probeert deze te compenseren door groter te worden. Dit leidt tot een zichtbare zwelling in de nek, wat zowel cosmetische als functionele problemen kan veroorzaken, zoals ademhalings- of slikproblemen.

Hypothyreoïdie (traagwerkende schildklier)

Bij hypothyreoïdie produceert de schildklier niet genoeg schildklierhormonen, wat kan resulteren in symptomen zoals vermoeidheid, gewichtstoename, koude intolerantie, depressie en een trage hartslag. Dit kan een verregaande invloed hebben op de algehele gezondheid en kwaliteit van leven.

Mentale retardatie en ontwikkelingsproblemen

Vooral bij kinderen en foetussen kan jodiumtekort ernstige gevolgen hebben voor de ontwikkeling van de hersenen. Bij een ernstig tekort tijdens de zwangerschap kan het leiden tot cretinisme, een aandoening die gekenmerkt wordt door ernstige geestelijke retardatie, doofheid, stijfheid van de ledematen, en groeistoornissen. Zelfs milde tekorten kunnen leiden tot verminderde cognitieve functies en leerproblemen bij kinderen.

Zwangerschapscomplicaties

Bij zwangere vrouwen kan jodiumtekort leiden tot complicaties zoals miskraam, doodgeboorte, vroeggeboorte en congenitale afwijkingen. Bovendien loopt de foetus een groot risico op het ontwikkelen van een vertraagde mentale en fysieke groei als gevolg van het tekort.

Krop (multinodulaire struma) en schildklierknobbels

Langdurig jodiumtekort kan leiden tot de ontwikkeling van meerdere knobbels in de schildklier, wat de kans op complicaties zoals schildklierhyperfunctie of zelfs schildklierkanker kan vergroten.

Lagere immuniteit en algemene gezondheidsproblemen

Jodium speelt ook een rol in het immuunsysteem. Een tekort kan leiden tot een verminderde weerstand tegen infecties en algemene zwakte. Daarnaast kan het een negatieve invloed hebben op de stofwisseling, wat bijdraagt aan gewichtstoename en een verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

Myxoedeem

In zeer ernstige gevallen van onbehandelde hypothyreoïdie kan een zeldzame, maar levensbedreigende complicatie ontstaan, genaamd myxoedeem. Dit gaat gepaard met een verlaagde lichaamstemperatuur, lage bloeddruk, verwardheid, en kan in sommige gevallen leiden tot coma of de dood.

Noten:

1. Rutger M. van Ree, Tom D. van Mierlo en Wilma Verburgt. Jodiumdeficiëntie door afwijkend voedingspatroon. Ned Tijdschr Geneeskd. 2012;156:A4374

Lees verder

• Jodium: in voeding, jodiumtekort symptomen, schildklier
• Traag werkende schildklier: gevolgen, gewicht en afvallen
• Trage schildklier: voeding & dieet bij een trage schildklier