Thee de geschiedenis en teelt

Thee, naam zowel voor de heester Camellia sinensis (ook theestruik genoemd) uit de Theefamilie als voor de bewerkte bladeren hiervan en de daaruit getrokken drank.

Geschiedenis

Reeds in de 4de eeuw n.C. was thee in China algemeen bekend als opwekkend middel, welke eigenschap toegeschreven wordt aan het coffeïnegehalte. Door uitbreiding van de transcontinentale handel kwam via Arabische handelaren de thee uit China naar Europa. Later voerden Portugezen, Nederlanders en Engelsen zelf de thee aan, in de 19de eeuw zelfs met daartoe speciaal gebouwde, snelzeilende klippers. Rond die tijd begonnen de Engelsen en de Nederlanders met het op grote schaal aanplanten van thee in India, Sri Lanka en Indonesië.

Soorten

De kleinbladige C. s. sinensis (Chinese thee), geteeld in China, Japan en Taiwan, wordt minder hoog dan de grootbladige asamica. De laatste wordt aangeplant op plantages in India, Indonesië, Sri Lanka en in Oost-Afrika en kan uitgroeien tot een struik van 15 m. Er bestaan vele hybriden tussen beide rassen. De theestruik is altijdgroen; de leerachtige bladeren zijn omgekeerd-eirond tot langwerpig (3–30 cm lang).

Klimaat

Theecultuur vindt plaats tussen 42° N.Br. en 33° Z.Br. De beste thee groeit tussen 35° N.Br. en 8° Z.Br. Het gewas eist veel, regelmatig over het jaar verdeelde neerslag (ca. 2200 mm). Het optimale temperatuurgemiddelde bedraagt 15–20 °C. Lagere temperaturen veroorzaken periodieke groeistagnatie; men past dan seizoenpluk toe. Vorst kan fataal zijn, lichte nachtvorst echter kan het gewas gunstig beïnvloeden. Thee groeit het beste in heuvel- en bergland, in de tropen tot 2500 m hoogte boven zeeniveau. Goede theegronden dienen vrij licht te zijn, goed doorlatend, rijk aan organisch materiaal, en zuur (pH 4,5–5,5); vaak past men terrassering toe en plant men bodembedekkers-groenbemesters aan en terrasrandhagen ter voorkoming van erosie. Bemesting met stikstof, fosfor en kalium kan grote invloed op de kwaliteit hebben. Het al dan niet toepassen van beschaduwing is nog steeds een punt van onderzoek.

Telen

Thee is een sterke kruisbestuiver, zodat plantmateriaal uit zaden zeer variabel is. Men is dan ook vroeg overgegaan tot vegetatieve vermenigvuldiging via enten en stekken. Deze bewerkelijke methode wordt meer en meer vervangen door de snelle en eenvoudiger VP-methode (vegetative propagation), waarbij éénbladige takstekken met een okselknop na behandeling met een groeistimulerend middel in plastic zakjes met aarde snel wortelen en uitlopen. Het stekmateriaal ontleent men aan hoogproducerende, goede kwaliteit leverende heesters; men krijgt aldus monoklonale (van één plant afstammende) tuinen van hoge kwaliteit, maar met een oppervlakkig wortelstelsel. De jonge heester in de tuin wordt tijdens de groei door middel van vorm- en productiesnoei omgevormd tot een breedgroeiende heester met tafelvormig plukvlak op goede plukhoogte (1 à 1,20 m). Op den duur sluiten deze pluktafels aaneen en voorkomen zo te weelderige onkruid- of bodembedekkergroei. Nu en dan zijn schoon- en diepsnoei gewenst voor periodiek herstel van de pluktafel. De pluk (om de 7 à 10 dagen) vindt (gedurende het gehele jaar) met de hand plaats (in sommige landen mechanisch). Geplukt worden jonge loten met resp. twee, drie of vier blaadjes (fijne, medium en grove pluk); de fijne pluk levert hoge kwaliteit bij geringe kwantiteit, bij de grove pluk is dit andersom. Men verdeelt de kwaliteiten ook naar de hoogte van de groei in: low grown (op ca. 300–700 m hoogte boven zeeniveau), medium grown (700–1500 m) en high grown (1500–2500 m). Thee die langzaam groeit (bijv. in de bergen), is vaak kwalitatief de beste. De kwaliteit verschilt per plantage van dag tot dag; hierbij spelen m.n. de weersgesteldheden een bepalende rol (natte moesson: snelle overdadige groei, lage kwaliteit). De opbrengsten zijn zeer variabel en schommelen tussen 450 kg en 2000 kg per ha. De economische levensduur van een thee-aanplant is 40–50 jaar.