Alles over wortelen

Er zijn wat betreft wortelen twee grote zekerheden: wortelen zijn oranje en ze zijn goed voor je ogen. Helaas waren de oerworteltjes niet oranje maar paars, ongeveer als een aubergine. Wortelen zijn goed voor je ogen alleen niet door de overmatige hoeveelheid vitamine A, dé vitamine voor een goed zicht. In wortelen zit beta-caroteen, dit wordt in het lichaam omgezet in vitamine A. Beta-caroteen wordt ook wel pro-vitamine A genoemd. Verder maak je met wortelen prima stamppotten en geweldige ovenschotels.

Inhoud

• Wortelen, de eerste groente
• De wortel wordt oranje
• Dauca carota
• Wortelen zijn goed voor je ogen
• Worteltjes zijn goed voor je
• Hoe koop en bewaar je wortelen
• Wortelen in soorten, maten en kleuren
• Wortelen in de keuken
• De mop van de worteltjestaart

Wortelen, de eerste groente

Worteltjes zijn bijna de eerste groente die aan baby’s wordt gegeven maar of dat bij onze zeer verre voorouders ook zo was is maar de vraag. Misschien is de wortel een kleine 5000 jaar oud. Er zijn aanwijzingen dat er toen een paars worteltje groeide in een gebied dat we nu Afghanistan noemen.

Waarschijnlijk waren er toen al varianten in het wit en zelfs in het zwart. Vanuit dit gebied begon de wortel zijn opmars in de Europese keukens, maar het was een lange weg. Op beschilderingen in Egyptische tempels van weer 3000 jaar later is een klein paars knolletje te zien. Er wordt nergens over geschreven maar men neemt aan dat het gaat om een oud worteltje.

Er zijn aanwijzingen voor een wortel in Nederland, Engeland en Zwitserland die al gegeten werd in het Neolithicum. De Grieken en de Romeinen hebben wel geschreven over de wortel die ze eerder als een geneesmiddel zagen dan als een gezonde groente. De wilde wortel was ook niet echt smakelijk en waarschijnlijk hebben vooral de Romeinen geprobeerd deze te cultiveren. De Grieken gebruikten de wortel als een vochtafdrijvend middel en daarnaast werd het gebruikt als een afrodisiacum. De Romeinen hadden wel gerechten met wortelen, vooral salades.

De wortel wordt oranje

De eetbare wortel lijkt te verdwijnen met de Romeinen, al bleef de wilde wortel wel groeien in onze omgeving. De moderne wortel kwam via de Arabische wereld rond de 12e eeuw richting het Middellandse Zeegebied en van Italië begon het zijn opmars door Frankrijk, Duitsland, Engeland en Nederland. Deze wortelen waren paars of wit. Aan het eind van de middeleeuwen werd de wortel op veel boerderijen geteeld maar hij was nog steeds niet oranje.

Pas in de 16e eeuw werd in Nederland de oranje wortel geteeld. Waarschijnlijk is deze wortel een nazaat van de witte wortel. Witte wortelen die richting een geel/oranje kleur gingen werden geselecteerd waardoor de wortel steeds meer een oranje kleur kreeg. Oranje wortelen zijn geen kruising van een witte en rode wortel. Dit Nederlandse oranje worteltje veroverde de hele wereld.

Dauca carota

De latijnse naam voor de wortel is carota. Dit is nog terug te vinden in het Franse carotte, het Duitse Karotte en het Engelse carrot. De botanische naam is Daucus carota. Eén van de belangrijkste ‘ingrediënten’ van de wortel, het caroteen werd ook vernoemd naar deze Latijnse naam. Caroteen geeft de oranje kleur aan wortelen, hoe dieper oranje een wortel is hoe meer caroteen deze bevat.

Wortelen zijn goed voor je ogen

Worteltjes bevatten veel bètacaroteen. Bètacaroteen geeft de kleur aan worteltjes. Bètacaroteen zit niet alleen in worteltjes maar ook in enkele koolsoorten en spinazie. Maar er zit ook een ruime hoeveelheid in mandarijnen en mango’s. Bètacaroteen wordt omgezet in vitamine A. Een andere naam is daarom provitamine A. Vitamine A zit ook in dierlijke producten zoals vis en melk. Vitamine A is goed voor de ogen. Het zorgt voor de aanpassing van de ogen in het donker. Een gebrek aan deze vitamine kan nachtblindheid veroorzaken.

Worteltjes zijn goed voor je

De Grieken waren overtuigd van de gezonde ingrediënten van een worteltje, ze hadden gelijk maar konden nog niet ontdekken waarom. Ten eerste is de grote hoeveelheid vitamine A (de provitamine) niet alleen goed voor de ogen maar ook voor de huid, de nagels en het haar. Nog belangrijker is misschien dat vitamine A de weerstand verhoogt en de groei bevordert.

Bètacaroteen heeft ook een goede invloed op het hart en de bloedvaten. Dit komt vooral omdat het een goede antioxidant is. Antioxidanten richten hun pijlen op de zogenaamde vrije radicalen. Vrije radicalen krijgen we binnen door onder andere toevoegingen in het voedsel, stress en luchtverontreiniging. Ze zijn slecht voor je en zorgen voor huidveroudering, hart- en vaatziekten, tumoren en reuma. Antioxidanten beperken deze slechte invloed. Maar worteltjes bevatten meer. Vitamine C (bijna net zoveel als provitamine A), vitamine B1 en B2, Calcium, ijzer, koolhydraten en vezels.

Hoe koop en bewaar je wortelen

Wortelen zijn niet echt een seizoensgroente, het hele jaar door liggen verschillende soorten in de winkel. Groente die je koopt moet volledig oranje zijn, een groene top betekent dat de wortel niet rijp is. Wortelen zijn goed te bewaren in de groentelade van de koelkast maar bewaren op een andere (wel koele) plek is ook prima. Verwijder wel het bladgroen. Winterwortelen zijn enkele weken houdbaar. Een oude manier om deze laatste te bewaren is om ze in zand te leggen. Neem hiervoor een houten krat, leg een laag zand op de bodem, daarop de wortelen en dan een flinke laag zand. Zo blijven ze enkele maanden goed. Worteltje kunnen ook worden ingevroren: in een ruime hoeveelheid water enkele minuten blancheren, snel afkoelen en in diepvriesbakjes doen.

Wortelen in soorten, maten en kleuren

Worteltjes zijn onder te verdelen in drie soorten: bospeentjes, waspeentjes en de winterwortel. De bospeentjes zijn de ‘bosjes’ wortelen met het loof er nog aan. Waspeentjes zijn al schoon en hebben geen groen meer. De winterwortelen zijn de grootste en hebben ook geen loof meer wanneer ze in de winkel liggen. Er zijn verschillende rassen bospeen maar in Nederland gaat het vooral om de ‘Amsterdamse Bak’. Ieder land heeft wel zijn eigen favoriet en hierdoor zijn er talloze rassen ontstaan die soms zelfs voor de kenner niet uit elkaar te halen zijn.

Of ga voor de kleur. Alle oude kleuren wortelen bestaan nog maar het zal niet gemakkelijk zijn om een zwart worteltje in de winkel te kopen. Gele worteltjes bevatten veel luteïne, een stof die naast vitamine A ook goed is voor de ogen. Rode wortelen hebben weer veel provitamine A en de zwarte wortel bevat vitaminen die goed zijn voor de gezondheid van het haar. De smaakverschillen tussen de wortelen zijn minimaal.

Wortelen in de keuken

Worteltjes eet je rauw, gekookt, geraspt, gestoomd, gestoofd, heel of in kleine blokjes of plakjes. Met worteltjes maak je geweldige rauwkostsalades, dippers, soepen, stamppotten en (wanneer je echt de smaak te pakken hebt) een taart. De worteltjestaart veroverde vanuit Engeland de hele wereld!

De mop van de worteltjestaart

Er komt een konijn bij de bakker en vraagt: ‘Bakker, heeft u ook worteltjestaart?’
‘Nee, worteltjestaart verkoop ik niet’, zegt de bakker
De volgende dag komt het konijntje weer langs en vraagt: ‘Bakker, heeft u worteltjestaart?’
‘Nee, worteltjestaart heb ik niet’, zegt de bakker.
De hele week komt het konijn om worteltjestaart vragen, de bakker besluit een worteltjestaart te bakken om van het gezeur af te zijn.
De volgende dag komt het konijn weer langs: ‘Bakker, heeft u worteltjestaart?
‘Ja, worteltjestaart heb ik wel’, zegt de bakker.
Het konijn: ‘Vies he?’