recensie

Arctisch Kookboekje met zeehondensoep en mosterdsoep

Op Ameland is een Arctisch Kookboekje uitgegeven dat tevens een Amelands Kookboekje is. Het is een kleinood waarin informatie staat over de walvisvaarders in de 18e eeuw en over wat die mannen aten. Hoe kwamen ze aan hun vitaminen, hoe voorkwamen ze scheurbuik en waarom moesten ze vooral geen ijsberenvlees eten? Aan de ommezijde staan verhaaltjes en recepten van de vrouwen op Ameland, te beginnen bij de vrouw in de 18e eeuw en eindigend bij de 21e eeuw. Waar halen zij hun recepten vandaan? Wat stond er bij Jansje Jans in 1778 op tafel? Hoe kokkerelt de hedendaagse eilandse?

Het omkeerboekje van het Eiland van Hidde Dirks Kat

• Arctisch Kookboekje
• Zeehondensoep
• Amelands Kookboekje
• Mosterdsoep
• Eiland van Hidde Dirks Kat
• Bijzonder boekje met lekker eten

Arctisch Kookboekje

Het Arctisch Kookboekje verscheen in het jaar dat Ameland Eiland van Hidde Dirks Kat is. Het Arctisch Kookboekje is een omkeerboekje, dat tegelijk ook een Amelands Kookboekje is en tevens de catalogus bij twee tentoonstellingen. Het kleine boekje, het is 14,5 bij 14 centimeter groot, vertelt over de leeftocht van de walvisvaarders en wat commandeur Kat en zijn mannen aten nadat ze schipbreuk hadden geleden voor de kust van Groenland. Het gaat over bessen en vlees, over walvissen en ijsberen. Er staan citaten in uit het dagboek van Hidde Dirks Kat, informatie over de walvisvaart, vitaminen en hernhutters en recepten. Wie kookt uit het Arctisch Kookboekje kan eten zoals Kat at. Het Arctische deel van het boekje omvat 7 hoofdstukken over zuurkool en scheepsbeschuit, walvisvlees, bessen, mosselen, zeehondensoep, rendier en grutten met erwten. Allemaal verhalen uit de tijd van Kat, die in 1777 naar Groenland voer om walvissen te vangen en die tot de zomer van 1778 bij de Inuit verbleef na een schipbreuk.

Zeehondensoep

Zo staat er een recept van zeehondensoep in het boekje. Je hebt er een kilo zeehondenvlees voor nodig. Kat en zijn mannen aten het toen ze door de Inuit werden gered en onderdak kregen voor vele maanden. De soep is te maken met een vervanger voor het zeehondenvlees. Het schijnt, volgens het Arctisch Kookboekje, te smaken naar een combinatie van vlees en vis.

Varkensvlees

In het citaat uit het dagboek van Kat blijkt dat de mannen er smakelijk van aten, al misten ze het zout. In het recept staat wel zout genoemd en als vlees wordt varkensvlees, -lever of spek aanbevolen.

Amelands Kookboekje

Het Arctisch Kookboekje is tevens Ameland Kookboekje. De keerzijde wordt gevormd door 7 hoofdstukken met verhalen over 7 vrouwen door de eeuwen heen. Van Jantje Jans, de vrouw van Hidde Kat, tot de hedendaagse vrouw, waarvan de man vaak van huis is vanwege zijn werk voor windmolenparken op zee. Hoe redden ze zich zonder hun partners? Voor elke generatie is er een nieuw verhaal: over Rixt van het Oerd, de vissersvrouw, de boerin, de vrouw in de Tweede Wereldoorlog, de molenaar tot aan de vrouw die elke maand twee weken alleen met haar kinderen het huishouden moet rooien omdat haar man op de Noordzee tussen de windmolens zit. Ook het recept van de lekkerste mosterdsoep is erin te vinden, van mosterd door de Amelander mosterdmolen De Verwachting gemalen.

Mosterdsoep

Voor de lekkerste mosterdsoep zijn vier eetlepels mosterd nodig. Het staat te lezen in de omkeerversie van het Arctisch Kookboekje, het Amelands Kookboekje. Het staat naast het verhaal ‘Waar haalt Sarah de mosterd?’, dat net zo goed ‘Waar haalt Greetje de mosterd’ had kunnen heten, want het gaat over Greetje de molenaar.

Lievelingsrecept

Ze kookt zelf graag mosterdsoep, het is haar lievelingsgerecht, staat in het boekje te lezen. Alleen al voor het recept van deze mosterdsoep is het boekje de moeite waard.

Eiland van Hidde Dirks Kat

In 2018 is Ameland Eiland van Hidde Dirks Kat met tal van activiteiten en evenementen. Het festivaljaar valt onder de paraplu van Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa 2018. Op Ameland zijn verhalen te beluisteren, films te zien, expedities te maken en rondleidingen te volgen. In een viertal restaurants is te eten zoals Kat en Jansje Jans aten: dat zijn de Culinaire Expedities.

In Museum Swartwoude en Museum Sorgdrager zijn speciale tentoonstellingen ingericht.

Museum Swartwoude

In Museum Swartwoude in Buren is een tentoonstelling ingericht over de vrouwen van Ameland, van Jantje Jans tot de hedendaagse vrouw. De zoetigheden die Jantje Jans gebakken zou kunnen hebben voor haar man en kinderen, zoals de citroentaart – zij had het recept van Juffrouw Been, uit het Keuke-Boek uit 1774 – staan erin. De vrouwen die na Jantje komen staan elk met een eigen recept in het boekje.

Museum Sorgdrager

De tweede tentoonstelling is tijdens het festivaljaar in Museum Sorgdrager in Hollum te zien. Het is een interactieve tentoonstelling over de reis van Hidde Dirks Kat. Ook als het jaar van Ameland als Eiland van Hidde Dirks Kat voorbij is, blijft er in Museum Sorgdrager veel over de Amelander walvisvaart te zien. Het hoort bij de vaste opstelling van het museum. De walvisvaart bezorgde Ameland enkele eeuwen geleden welvaart.

Bijzonder boekje met lekker eten

Het Arctisch Kookboekje is een bijzonder boekje. Niet alleen omdat het klein is, maar ook omdat het fraai is vormgegeven. Er staan smakelijke illustraties in en, ondanks het formaat, veel en interessante informatie. Waarom je geen ijsberenvlees moet eten, bijvoorbeeld. Er zit gewoon teveel vitamine A in en een overdosis van die vitamine kan dodelijk zijn. Het is interessant om te lezen waar de walvisvaarders dan wel van aten, wat ze als victualie meenamen aan boord en wat ze aten toen hun schip eenmaal was gekraakt door het ijs. Dat is een les in overleven. Ook interessant is om te lezen hoe de walvisvaarders tegen de Inuit aankeken. Wie daar meer van wil weten kan het Dagboek van Hidde Dirks Kat erbij pakken.

Omkeerboekje

Het boekje is ook bijzonder omdat het een omkeerboekje betreft, met vrouwen als tegenhanger van de walvisvaarders. Vrouwen die het op het eiland moesten zien te redden tijdens de afwezigheid van hun walvisjagende of vissende mannen. Daar staan verrassende recepten bij die het bereiden waard zijn. Het boekje is een kleine eilander eetgeschiedenis. Het is een mooi, geinig, leesbaar en interessant boekje, een fantastisch cadeautje en een hebbedingetje. De moeite waard voor iedereen die iets met eten en kokkerellen, kookboeken en recepten heeft. Daarnaast is het kleinood van belang voor geïnteresseerden in de walvisvaart, Inuit, Groenland en geschiedenis van de Waddeneilanden. Niet alleen veel Amelanders gingen in de 17e en 18e eeuw ter walvisvaart. Op de andere Nederlandse Waddeneilanden, en ook op de Duitse en Deense, was het van hetzelfde laken een pak. Het Arctisch Kookboekje is een aanwinst voor de leestafel, en dat voor maar vijf euro.

Arctisch Kookboekje/ Amelands Kookboekje

• Schrijvers: Aleide Edes en Christine Ravenhorst
• Illustraties Egbarta Veenhuizen
• Uitgegeven door Stichting Amelander Musea, Stichting De Ouwe Pôlle Ameland
• ISBN 978-90-801350-9-3
• Drukwerk: MarneDrukkers in Leens
• Prijs: € 5,--
• mei 2018

Lees verder

• Walvisvaarder Hidde Dirks Kat van Ameland
• Walvisvaarder en commandeur Marten Jansen van Ameland
• Dagboek van de Amelander walvisvaarder Hidde Dirks Kat
• Walvissen groot en vet - Hans Beelen en Ingrid Biesheuvel
• Buro HDK 2018 en het Hidde Dirks Kat-jaar op Ameland