Abalone – delicatesse en schelp met paua

Abalone is een prachtige schelp, waarvan het schelpdier te eten is en het parelmoer van de schelp gebruikt wordt om sieraden te maken. Er is zoveel op gevist dat het dier op veel plekken bijna is uitgestorven en stropen doet het bestand ook zeker geen goed. De abalone heeft de pech dat het weekdier een delicatesse is en de schelp waardevol wegens het parelmoer. De markt wordt tegenwoordig gevoed met schelpen en schelpdieren die uit kwekerijen komen. Het vlees van de abalone is zeer eiwitrijk en sommigen geloven dat het de zinnen prikkelt.

Schelpdier om je vingers bij af te likken

• Abalone of paua
• Kroonjuweel van de oceaan
• Abaloneschelp
• Indianen
• Eten en afrodisiacum
• Vissen op abalone
• Kelp
• Abalonekwekerijen
• Stropers en zwarte markt
• Vijanden van de abalone
• Vlees van de abalone

Abalone of paua

De Abalone of paua is een groot schelpdier, twee keer vuistgrootte of nog groter. De schelp kan wel 20 centimeter worden, al worden er ook nog grotere exemplaren gezien. Het is een eetbare zeeslak die een parelmoeren schelp als schild heeft. In de ovale koepelvormige schelp zit een dier dat een vrouwtje is als hij er groenig uitziet en een mannetje als hij meer beige van kleur is. Die kleur zie je alleen als het dier van zijn schelp wordt ontdaan.

Zeeoor

De schelp is plat gewonden. Paua is de Maori-benaming voor de schelp; hij wordt veel in de Nieuw-Zeelandse wateren aangetroffen. Met paua wordt ook wel de groene en blauwe parelmoer bedoeld, kenmerkend voor de abalone. De abalone wordt ook wel zeeoor genoemd, om zijn oorvormige schelp. Het is een bijzonder dier met vele namen.

Kroonjuweel van de oceaan

In Nieuw Zeeland heet hij paua en in Zuid-Afrika perlemoen en hij wordt kroonjuweel van de oceaan genoemd en omdat hij zo mooi is, krijgen veel schelpen een tweede leven als oorbel, hanger of armband. Zeeoren komen in verschillende soorten in alle oceanen van de wereld voor. De grote abaloneschelp wordt gevonden langs de kusten van Australië en Nieuw-Zeeland, aan de kust van Zuid-Afrika, West-Noord-Amerika en rond Japan.

Abaloneschelp

Het abaloneschelpdier is voer voor andere zeedieren, inclusief zeeotters. Deze zeeotters gebruiken stenen om de schelp te kraken. Een haai versmaadt een abalone niet en ook grote vissen lusten het schelpdier. In het algemeen is het weekdier van de abalone goed beschermd door de sterke schelp. Al duizenden jaren lang heeft de schelp daarmee zijn bestaan verzekerd.

Indianen

De Indianen in Amerika oogsten de schelp in het getijdengebied, bij laag water. Bij Indianen aan de kust van Californië behoren de abaloneschelpen tot het cultureel erfgoed. Het maakte eeuwenlang een deel van hun voedsel en rituelen uit. In de 19e en 20e eeuw waren het vooral de Aziaten die abaloneschelpen oogsten, eerst door ze op laag water te zoeken en later door er in diepere wateren naar te duiken.

Eten en afrodisiacum

In de jaren 20 van de 20ste eeuw werd het abalonevlees populair. Het zachte weekdier werd gebakken in boter en viel in de smaak bij velen. Japanse en Chinese immigranten vingen aan de westkust van Amerika de schelpdieren om ze te exporteren naar hun thuislanden. De weekdieren zouden een medicinale werking hebben en de zinnen prikkelen. In de jaren 30 en 40 ontwikkelde de industrie rond het schelpdier langs de hele Californische kust. Overbevissing en de terugkeer van de otter betekende bijna de nekslag voor de abalone. Diefstal en stropen droegen daar aan bij.

Vissen op abalone

Vissen op abalone werd erg populair in jaren 50 en 60. Niet alleen vissers maar ook recreatieve duikers gingen op zoek naar de lekkere en mooie schelp. Duizenden schelpen werden weggehaald, zonder te letten op het behoud van de soort. In de jaren 70 was de soort al aardig uitgedund en vond men sporadisch een schelp in het getijdengebied. Tussen 1950 en 1970 verdwenen miljoenen kilo’s abalonevlees in de handen van commerciële duikers en in 1996 haalden de vissers nog maar tien procent op van de oogst ten opzichte van enkele decennia eerder. De recreatieve vangst liep in de jaren 60 tot en met 80 gelijk aan de commerciële vangst. Het schelpdier zelf kon die vangst niet bijhouden - het is een langzame groeier - en het aantal schelpen in zee daalde dramatisch.

Kelp

In de jaren 80 en 90 werd het oceaanwater langzaam warmer en ook dat deed de abalone geen goed. De kelp, een grote bruine alg, gedijt niet goed in het warmer wordende water en juist de kelp is voedsel voor de abalone. De schelpdieren in de zee bij Californië kregen ook nog eens een bacterie over zich heen die hun aantal decimeerde. In 1997 werd de vangst van de dieren in Californië verboden, vanwege de dreiging van uitsterven van de soort. Alleen duikers met een speciale permissie mogen nog op de schelp duiken, al zijn er wel stropers. De prijs van de abaloneschelpen werd hoger en dat lokt stropers en zelfs georganiseerde misdaad.

Abalonekwekerijen

In de jaren 60 startten ook de experimenten met watercultuur, kwekerijen in het water. Ondanks dat een vrouwtje miljoenen eieren legt en een mannetje miljarden spermacellen loost, bleek de watercultuur moeilijk. In theorie kan een stel miljoenen kleintjes maken, maar de praktijk bleek weerbarstig. In de jaren 70 leerden marinebiologen meer over de voortplanting van de abalone en die kennis werd bij de kweek gebruikt. Sinds de jaren 80 gaat het goed met de kweek. Het vlees wordt geproduceerd voor restaurants en lokale markten.

Stropers en zwarte markt

Het vlees is een delicatesse, die vooral in China en Japan wordt gewaardeerd. Dat lokt illegale visserij en stroperij uit. De abalones die in Japan in sushi worden verwerkt worden tegenwoordig in Zuid-Afrika gestroopt en voor veel geld illegaal verhandeld in Azië. Bodems worden kaalgeplukt door de abalones met een koevoet van hun rots te wippen. De stropers laten een abalonewoestijn achter en veranderen met hun roof een ecosyteem.

Vijanden van de abalone

Behalve de mens, die hem wil om zijn vlees en zijn schelp, heeft de abalone in de zee ook nog een paar vijanden. De eitjes en larven zijn prooi van allerlei zeedieren. Kleine abalones worden gegeten door krabben, kreeften, zeesterren, vissen en andere weekdieren in de zee. Abalones in ondiep water kunnen slachtoffer worden van stormen en golfslag die ze tegen de rotsen smijt. Sommige roggen en grote vissen lusten wel een grote abalone. En dan zijn er nog de otters.

Vlees van de abalone

Het vlees van de abalone is op verschillende manieren te bereiden. Het traditionele recept is om het dier schoon te maken en te ontdoen van de ingewanden en hoofd met mond en ogen. Ook de randen, de rok, worden verwijderd. De rok is goed te eten en wordt wel verwerkt in soep. Het vlees wordt daarna gesneden, gepaneerd in broodkruim of bloem en in boter gebakken. Tot slot wordt het besprenkeld met verse limoen.

Smaak van kip

Het vult goed en het vlees zit stikvol proteïnen: een abalone slaat z’n energie op in glycogeen. Het vlees is een dichte spier, die een beetje zout en een beetje zoet is, zacht en met de zijkant van een vork te snijden. De smaak komt dichter bij kip dan bij een schaaldier.

Lees verder

• Abalone – de schelp met parelmoer en paua
• Nautilus – inktvis met uitwendige schelp
• Conch schelp – Koninginneschelp van de kroonslak