Pindakaas: vet en toch gezond

Voor menigeen is een boterham met pindakaas een welkome afwisseling op brood met ander beleg, anderen moeten er niet aan denken. Voor vegetariërs en zelfs voor veganisten is het een prima bron van eiwitten. Er zijn ook aanwijzingen dat het eten van pindakaas zelfs voordelen voor de gezondheid oplevert, al geldt ook hier: eet met mate, want het blijft een vet voedingsmiddel.

Hoe is pindakaas ontstaan?

Pindakaas werd rond 1890 ontwikkeld door de Amerikaanse arts Dr. John Harvey Kellogg. Hijzelf was vegetariër, en hij bedacht dit vegetarische product - dat rijk is aan voedingsstoffen en ook nog lichtverteerbaar - in een tijd dat er een overschot was aan pinda's. De pinda's werden verbouwd voor de pindaolie en op deze manier werd pindakaas een bijproduct van de pindaolie-industrie. Pindakaas wordt gemaakt van fijngemalen pinda's en bevat geen melkproducten. Het is dus van oorsprong een Amerikaans product, maar inmiddels wordt het ook als broodbeleg gebruikt in Canada, Turkije, Groot-Brittannië, Nederland Duitsland en Suriname.

Hoe wordt pindakaas gemaakt?

Pinda's zijn peulvruchten en geen noten, zoals vaak wordt gedacht. Het gewas is eenjarig en wordt voornamelijk in de Verenigde Staten en China geteeld. Voor de productie van pindakaas worden pinda's geselecteerd die ongeveer gelijk van grootte zijn: dat maakt het mogelijk om ze egaler te branden. Als ze in de fabriek aankomen zijn ze al gepeld.
Voor 500 gram pindakaas zijn ongeveer 1100 pinda's nodig. Om te beginnen worden de pinda's gebrand, waarvoor een heteluchtbrander wordt gebruikt die wordt verhit tot 204 graden Celsius. Tijdens dit proces worden de pinda's geschud, zodat ze gelijkmatig gebrand worden, tot ze lichtbruin zijn.

Daarna worden ze tot kamertemperatuur gekoeld, en dit moet snel gebeuren om ze niet teveel olie te laten verliezen. Ook mogen ze niet te gaar worden. Hierna worden machinaal de vliesjes verwijderd, de helften gesplitst en de kernen eruit gehaald. Deze afvalproducten worden gebruikt als respectievelijk varkensvoer en vogelvoer. Vervolgens worden de pinda's onder toevoeging van wat plantaardige olie en zout fijngemalen tot een pasta. Eventuele andere ingrediënten zoals suiker of honing kunnen ook nog worden toegevoegd. De olie is nodig om schiften te voorkomen. Als laatste wordt de pindakaas afgekoeld tot 38 graden, waarna er potten mee worden afgevuld.

Wat is de voedingswaarde van pindakaas?

Pindakaas bevat geen conserveringsmiddelen, kunstmatige kleur- of smaakstoffen. Het is rijk aan eiwitten, plantaardige vetten (voornamelijk onverzadigde) en bevat koolhydraten. Het is daarmee een prima aanvulling voor mensen die geen of minder vlees eten. Amerikaanse pindakaas bevat vaak suiker om de door de Amerikaanse consument gewenste zoetere smaak te bereiken. In pindakaas zitten de volgende voedingsstoffen:

Voedingswaarde per 100 g:

• Energie 2800kJ (670 Kcal)
• Eiwitten 20 g
• Koolhydraten 9 g, waarvan suikers 2,5 g
• Vet 58 g, waarvan:

1. Enkelvoudig onverzadigd vet 29 g
2. Meervoudig onverzadigd vet 20 g
3. Verzadigd vet 9 g

• Voedingsvezel 5 g
• Natrium 0,25 g
• Vitamine E 9,5 mg (100% ADH)
• Vitamine B3 10 mg (56% ADH)
• Vitamine B11 (Foliumzuur) 13 µg (7% ADH)

ADH = Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid
(Bron: Calvé)

Voordelen van pindakaas

Pindakaas is een zuiver plantaardig product, en daardoor ook geschikt voor veganisten. Het is voedzaam en lang houdbaar.
De vetten (oliën) in pindakaas bevatten vooral onverzadigde vetzuren, en er zitten geen transvetzuren (geharde vetten) in. Onverzadigde vetzuren hebben een gunstige invloed op het cholesterolgehalte.

Galstenen

Het lijkt er ook op dat pindakaas beschermt tegen galstenen. Dat blijkt uit onderzoek van de Harvard School of Public Health onder 80.000 vrouwen (de Nurses' Health Study ). Daarvoor moet er wel zeer regelmatig pindakaas (of pinda's of noten) worden gegeten. Een verklaring hiervoor zoekt men in de aanwezigheid van onverzadigde vetzuren en bioactieve stoffen.
Hierdoor zou het cholesterolgehalte in het bloed verlaagd kunnen worden. Het zou ook kunnen zijn dat voedingsvezels van invloed zijn, net als magnesium.

Diabetes

Ook bleek uit ditzelfde onderzoek dat vrouwen die regelmatig pindakaas eten (vijf keer per week een eetlepel) minder risico hadden om diabetes type II te krijgen (21%) vergeleken met vrouwen die bijna nooit pindakaas aten. Als verklaring hiervoor worden dezelfde stoffen genoemd die het risico op galstenen verkleinen. Door deze stoffen zouden mensen minder snel insulineresistent worden.

Het is echter niet duidelijk of dit komt door het eten van pindakaas of omdat de vrouwen in dit onderzoek misschien andere gezonde gewoonten hadden die de verklaring kunnen zijn.

Nadelen van pindakaas

Hoewel het dus 'goede vetten' bevat blijft pindakaas vet, tenminste zo'n 55%, en daarmee een calorierijk product. Mensen die op hun calorie-inname willen letten zullen er daarom niet teveel van kunnen eten.

Aflatoxine

Aflatoxinen zijn gifstoffen die worden gemaakt door de schimmel Aspergillus flavus. Deze gifstoffen komen vaak voor in pinda's en andere gewassen. Ze worden gevormd op plaatsen waar het warm en vochtig is en zijn goed bestand tegen hitte.
Daarom geldt dit vooral voor gewassen die uit tropische gebieden komen en waar door het klimaat de schimmelgroei op de gewassen niet zo goed onder controle te houden is.

Deze aflatoxinen zijn giftig voor de mens en kunnen erg schadelijk zijn. Het meest giftige is aflatoxine B1, deze komt in pinda's voor. In Nederland en andere westerse landen is de controle streng voor producten die uit de tropen ingevoerd worden. Dit geldt voor veevoeder en producten voor menselijke consumptie. Er zijn binnen de Europese Unie normen voor de hoeveelheid aflatoxinen die nog toelaatbaar wordt geacht. In Nederland is het de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA) die de geïmporteerde producten, zoals pinda's, keurt en zo nodig vernietigt. Pindakaas die in Nederland gemaakt wordt is veilig. Geïmporteerde potten kunnen soms wel te veel aflatoxine bevatten (RIVM, 2004). Doordat de regelgeving zo streng is loopt de Nederlandse consument nauwelijks risico in verband met aflatoxinen.

Allergie

Sommige mensen zijn allergisch voor pinda's en dus ook voor pindakaas en alle andere voedingsmiddelen die pinda's of sporen hiervan bevatten. Hun afweersysteem reageert op bepaalde eiwitten in de pinda, die daarmee fungeren als allergeen. Soms is huidcontact met pinda's al voldoende. Door het contact maakt hun lichaam histamine, waarna eczeem of zelfs een shock kan ontstaan. Deze laatste, anafylactiche shock, is het meest gevaarlijk, waarbij het hele lichaam reageert op het contact met het allergeen, in dit geval de pinda-eiwitten; deze reactie kan zelfs dodelijk zijn. Er is dan snel medische hulp nodig. Mensen die te maken hebben met deze vorm van allergie moeten levenslang voorzichtig zijn met hun voeding.

Kruisallergie
Mensen die een pinda-allergie hebben zijn vaak ook allergisch voor noten, en omgekeerd. Dit wordt een kruisallergie genoemd. Dit komt omdat sommige noten op elkaar en op de pinda lijken. Deze mensen krijgen het advies om bij een allergie voor pinda's ook noten en producten hiermee te vermijden.

Hoe komt pindakaas aan z'n naam?

In Amerika, waar pindakaas oorspronkelijk vandaan komt, wordt het peanutbutter genoemd, dus eigenlijk 'pindaboter'. In 1948 werd pindakaas geïntroduceerd op de Nederlandse markt maar de naam 'boter' mocht er niet aan verbonden worden, dus 'pindaboter' was geen optie voor dit nieuwe product. Met 'boter' wordt in Nederland echte roomboter bedoeld om het onderscheid met margarine te verduidelijken. Daarom mocht deze term niet gebruikt worden. Vandaar dat de naam pindakaas werd, om aan te geven dat het om broodbeleg gaat.

Een boterham met pindakaas en..

Voor veel mensen is pindakaas een welkome afwisseling als broodbeleg, anderen gruwen van de plakkerige substantie aan hun gehemelte: over smaak valt niet te twisten. Het wordt nogal eens gecombineerd met zoet beleg, bijvoorbeeld banaan, hagelslag en jam. Ook andere combinaties als pindakaas met sambal, kaas en komkommer zijn geliefd. Boterhammen met pindakaas en zand staan nogal eens in het geheugen gegrift van degenen die in vroeger jaren een dagje naar het strand gingen.

Pindakaas is ook een prima basis voor pindasaus of satésaus.