IJs - van roomijs en softijs tot waterijs en nog meer ijs

Roomijs, softijs, milkshake, slush puppie, waterijs. IJs is je reinste likplezier in een koekje of kartonnetje. Het is lekker in de winter, heerlijk in het voorjaar, koel in de zomer en verrukkelijk in de herfst. IJs, dat is likken, druipen, smelten, lepelen, kraken, snoepen, slurpen, kauwen, happen, bijten, knoeien en genieten. We kunnen het kopen bij de Italiaanse ijssalon, in de supermarkt, bij het ijsloket of de ijskar. De koude lekkernij is ook heel goed zelf te maken. Wie overgaat tot eigen ijs kan zijn favoriete smaken toevoegen. Over de geschiedenis van ijs en hoe je het zelf kunt maken.

De koude lekkernij

• IJs smaakt altijd naar meer
• Overal ijs
• Hoe Italiaans ijs uit China naar Europa kwam
• Middeleeuws roomijs
• Lekkere vrieskou
• Brainfreeze voor de gretige eter
• IJsco van de baketbakker
• Klassiekers - Magnum - Waterijsje - Raket
• Gezond en gelukkig
• Zelf aan de slag
• Softijs
• Calorieën per ijsco
• Amelander duumkes ijs en Nobeltje ijs

IJs smaakt altijd naar meer

De zomerse temperatuur loopt op, we zijn lekker buiten, de rokjes gaan aan en dan volgt de zin in een ijsje als vanzelf. Heerlijk om op een terrasje aan te lepelen, op een bankje in het plantsoentje aan te likken en het bankje onder de toren van te happen. Verrukkelijk om al likkend in de tuin neer te ploffen op een tuinstoel en enkele minuten niet anders te doen dan te genieten van de koude lekkernij. We eten het als het buiten warm is of we ronden er in een restaurant onze maaltijd mee af. Een dessert met ijs, het klassieke afmakertje. IJs, we lusten er wel pap van!

Overal ijs

Nederland kent in alle dorpen en steden ijscoverkooppunten. In de strandpaviljoens, supermarkten, aan de ijscokar, in de ijstent, in ijssalons, op campings, aan boord, langs de weg en op het vliegveld, in het clubhuis, de snackbar en het restaurant. Overal waar gegeten en gedronken kan worden staat wel een vriezer met de frisse lekkernij. Ambachtelijk gemaakt, gemengd in een machine, verpakt, in een koekje en in een kartonnetje, dik en dun, vloeibaar en hard, wit en met een kleurtje, kaal of versierd met een topping.

Hoe Italiaans ijs uit China naar Europa kwam

We mogen Marco Polo dankbaar zijn. Via hem kwam het consumptie-ijs in Europa. De ontdekkingsreiziger ging in de dertiende eeuw naar China en nam het duizenden jaren oude Chinese recept voor waterijs mee terug naar Italië. De Italianen gingen vervolgens helemaal los op de koude lekkernij en hadden drie eeuwen later het ijsbereiden volledig onder de knie. Het beroep ijsmaker ging over van vader op zoon en de geheime recepten gingen dezelfde weg. De Italiaanse dokters raadden trouwens destijds iedereen aan zoveel mogelijk ijs te eten. Het zou het ‘welgevoelen’ verhogen.

Italiaans waterijs

In de 20e eeuw emigreerden - gelukkig voor ons - vele Italianen naar andere delen van Europa en hun ijs verhuisde mee.
Echt Italiaans ijs is waterijs. Behalve water zit er suiker in en smaakstoffen als fruit, noten en etherische oliën. Er komt van origine geen melk of room aan te pas en ook geen eieren of andere bindmiddelen. Door toevoeging van smaakjes bestaan er wel honderd varianten van.

Middeleeuws roomijs

Rond de middeleeuwen werd het roomijs uitgevonden en het waren weer de Italianen die ons verrasten met deze koude hap. Vanwege een Italiaan die zich in Parijs vestigde en er op een industriële manier ijs begon te maken die menig Parijzenaar deed watertanden, sijpelde het langzaam door naar ons land. IJs werd een internationale lekkernij.

Melkfabriek Ameland

Ameland heeft jarenlang zijn eigen ijs geproduceerd in de coöperatieve melkfabriek aan de Fabrieksweg in Hollum. “Het was het lekkerste ijs ooit,” zegt de generatie die dat nog kan weten. Het ijs van de melkfabriek verdween uit het assortiment - de melkfabriek sloot in de vorige eeuw de deuren - maar er wordt nog volop verrukkelijk ambachtelijk ijs gemaakt op het eiland.

Lekkere vrieskou

Wie ijs wil maken heeft vrieskou nodig. Pas na de Tweede Wereldoorlog raakte de diepvriezer in zwang en sinds elk huishouden wel minstens een koelkast met vriesvak heeft, is ijs maken binnen handbereik van iedereen gekomen. De ijsindustrie kon toen echt tot bloei komen, want je hoefde je ijsje niet meteen op te eten, je kon het ook bewaren.
De bereidingswijze en de temperatuur van het ijs bepaalt de structuur. De ijsmix moet snel bevriezen zodat de ijskristallen zo klein mogelijk blijven.

Schepijs en verpakt ijs

Bij een temperatuur van -3 tot -5 °C is nog niet alles bevroren en zodoende krijg je een smeuïge massa. Verpakt ijs is harder en dat wordt in een half uur tijd gevroren tot wel –45 à -50 °C. Daar wordt het ijs hard van.

Brainfreeze voor de gretige eter

Heb je dat ook wel eens, dat je net iets te gretig van het ijs snoept en dat je dan een stekende hoofdpijn voelt, een ijshoofdpijn of brainfreeze? Dat komt door het koude ijs dat in contact komt met de zenuwen in je gehemelte. Die sturen subiet een seintje naar het gevoelscentrum in je hersenen. De oplossing is simpel: leg even je warme tong tegen het gehemelte of neem een slokje warm water. Daarna kun je verder genieten van je ijsco.

IJsco van de baketbakker

Je hoort het niet zoveel meer, maar voorheen werd een ijsje altijd ijsco genoemd. Het waren banketbakkers die het maakten en straatventers die het verkochten. Het woord ‘ijsco’ komt van ‘ijscompagnie.’ Een dikke eeuw geleden richtten banketbakkers ijscompagnies op om hun ijs efficiënter te kunnen produceren. Wat ze maakten werd ijsco genoemd.

Klassiekers - Magnum - Waterijsje - Raket

Een klassieker onder de verpakte ijsjes is de Magnum, het ijsje op een stokje en met de dikke laag knappende chocolade. De OLA-uitvinding is overal in de OLA-vriesbakken aan te treffen. Er worden er ongeveer een miljard per jaar van verkocht. Hij is verrukkelijk, maar ook een calorieënbom. In één Magnum zitten vijf keer zoveel calorieën als in een waterijsje, maar lang niet zoveel als in een pakje boter, zoals je zo vaak hoort verkondigen. Een Magnum bevat 250 kilocalorieën en 14 gram vet en dat is te vergelijken met een gevulde koek. In een pakje roomboter zitten wel 1800 kilocalorieën.
De klassieker onder de waterijsjes is de raket, met zijn drie kleuren. Deze kampioen onder de ijsjes is in 1962 geïntroduceerd en is het best verkochte waterijsje van het land. In heel Nederland worden er jaarlijks 30 miljoen weggelikt.

Gezond en gelukkig

In Zweden krijgen de kinderen elke dagje een ijsje, want een ijsje is gezond, zeggen ze daar. Er zit weliswaar veel suiker in en dat is niet zo gezond, maar daarnaast zitten er stoffen in die goed zijn voor het lichaam. Melk en eieren bijvoorbeeld, belangrijke bouwstoffen. Eet je een perenijsje dan krijg je meteen ook vitamine C binnen. Chocolade-ijs bevat antioxidanten die veroudering van je lichaam helpen tegengaan. En als klap op de vuurpijl stimuleert het eten ijs de productie van het gelukshormoon in de hersenen. Maar dat wisten we eigenlijk al want we voelen ons meestal plezieriger en gelukkiger na het eten van een ijsje.

Suiker

Enkele nadeeltjes heeft ijs ook. We noemen ze toch maar even. IJs bevat erg veel suiker, veel calorieën, veel vet, kan veel E-nummers bevatten, hulpstoffen die de smaak, kleur en houdbaarheid verbeteren. Ze zitten vooral in fabrieksijsjes.

Zelf aan de slag

Op vrijwel elke hoek van elke Nederlandse straat kun je ijs kopen. Hier vind je het lekkerste softijs van het land, daar het lekkerste ambachtelijk vervaardigd ijs en weer elders de lekkerste sorbet. Proef en vergelijk en kies je eigen favoriet. Zelf ijs maken kan natuurlijk ook. Het is een feestje om te doen en een nog groter feest om alles op te smullen. Het kan met en zonder een ijsmachine.
Om vanille-ijs te maken heb je nodig:

• 250 ml. slagroom
• 200 ml. volle yoghurt
• 80 gram suiker
• 1 zakje vanillesuiker

Wil je een smaakje dan kun je aardbeien of ander fruit toevoegen.
Meng met een mixer de vanillesuiker, suiker en yoghurt in een kom totdat alle suiker is opgelost en je een mooi, glad mengsel hebt.
Klop de room in een andere mengkom tot een luchtige slagroom.
Schep het yoghurtmengsel en de slagroom met de hand voorzichtig door elkaar. Als je aardbeien wilt toevoegen dan is dit het moment. Haal de vruchten wel even door een blender. Voeg de vruchtenpuree voorzichtig toe en verdeel het gelijkmatig door het youghurt-slagroom mengsel. Doe dit voorzichtig om de luchtigheid in de slagroom te behouden. Zet dit in de vriezer en prak het mengsel ieder half uur goed door om te voorkomen dat er grote kristallen gevormd worden. Herhaal dit tot het ijs hard genoeg geworden is. En dan … smullen maar!

Softijs

De een gaat voor schepijs en de ander voor softijs. Een derde zweert bij ijs uit een papiertje.
Softijs ontstond uit een ongelukje. Het was 1934 toen een Amerikaanse ijsventer met zijn ijskar een band lek reed. Hij verkocht toen op een parkeerplaats het zacht smeltende ijs aan voorbijgangers en het viel bijzonder in de smaak. Het bracht hem op het idee om zacht ijs te gaan verkopen en hij ontwikkelde er een speciale machine voor. The rest is history. Softijs veroverde de wereld en ook Ameland. Softijs wordt bereid van melkpoeder gemengd met water. Dit mengsel wordt bevroren bij ongeveer -5 graden, tegen een gekoelde cilinderwand. Een schraapmes schraapt dit ijs van de wand en doet een dikke lobbige vloeibare massa ontstaan die we softijs noemen. De machine heeft een spuitmond die het ijs rechtstreeks in een ijsbeker, hoorntje of tussen twee wafels kan spuiten.
Softijs kan worden aangekleed met toppings zoals chocoladesaus, spikkels en nootjes of de blauwe smurfenhagel.

Calorieën per ijsco

Met het lekkere ijs krijg je wel wat calorieën binnen. Er zit suiker in, in de ene wat meer dan in de andere en er zit hier en daar vet in. Hoe meer versiering en extraatjes in de vorm van chocola en spikkels, hoe meer de caloriemeter oploopt. Wil je wel ijs maar zo min mogelijk calorieën, kies dan voor waterijs en sorbetijs op basis van fruit of pak na het smullen de fiets en maak een fietstocht door de duinen. Een Magnum fiets je weg in een rit van een uur, zeg maar van Nes naar Hollum op Ameland en weer terug.
Hoeveel caloriën zitten er in een

• Sorbetijs bolletje: 45
• Waterijsje: 50
• Yoghurtijs (bolletje): 67
• Schepijs (bolletje): 110 en 6 gram vet
• Viennetta (plak): 134 en 7 gram vet
• Softijs (ca 70 gram) : 155 en 8 gram vet
• Snicker-ijsje: 200 en 13 gram vet
• Magnum: 250 en 14 gram vet
• Sorbet (roomijs met vruchten en slagroom) 491 en 26 gram vet

Lees verder

• Suiker - verslavend, slecht of gewoon lekker
• Suiker en verborgen suiker