De eierbal: een typisch Gronings gerecht

De eierbal is een populaire frituursnack die in Groningen, Friesland, Drenthe en een deel van Overijssel breed bekend is en veel gegeten wordt. Eierballen kunnen zelf gemaakt worden of worden genuttigd bij de plaatselijke cafetaria. Voor de studenten in de stad Groningen is het een favoriete uitgaanssnack. Buiten deze provincies is dit gerecht weinig tot niet bekend. Er zijn wel variaties op de eierbal, namelijk het Limburgse friet-ei, het Britse Scottish egg, en de Indiase Nargisi Kofta. In de Van Dale komt het woord eierbal niet voor en het is dus geen Nederlands woord. De spellingscontrole in bijvoorbeeld Word herkent daarom het woord ook niet.

De Groninger eierbal

In het Nieuwsblad van het Noorden van dinsdag 23 januari 1951 is er sprake van de eerste schriftelijke vermelding van de eierbal. Op die dag staat er een advertentie van Sloots in de krant. De tekst luidt: Morgen woensdag heropening “Sloots” Automatiek met daarbij de vermelding: Specialiteit in carbonade, worst, gehakt, eierbal, croquet enz. De automatiek is gevestigd in het centrum van de stad, namelijk in de Oude Kijk in ’t Jatstraat op nummer 16. De eierbal lag dus op een servetje of kartonnetje achter een glazen deurtje. Door het inwerpen van muntgeld in de verkoopautomaat is het betreffende deurtje te openen. Dit wordt ook wel uit de muur eten genoemd. In 2015 telt de stad Groningen nog steeds automatieken, waarvan die op de hoek van de Oosterstraat en de Grote Markt de bekendste is. De Oude Kijk in ’t Jatstraat kent tegenwoordig al lang geen automatiek meer.

De eierbal bestaat uit een heel gekookt en gepeld ei met - vaak vegetarische - ragout omhuld. Daaromheen zit nog een paneerlaag. De eierbal wordt door frituren eetklaar gemaakt en altijd warm gegeten. Omdat de eierballen thuis of door de cafetaria zelf gemaakt worden, zijn er ook variaties in smaak en gebruik van ingrediënten te vinden. Zo zijn er ook eierballen met een rundvleesragout en eierballen met een sterke kerrie-smaak.

Verspreidingsgebied van de eierbal, stand van zaken juni 2015.

De snack én het woord eierbal is vooral onder de bevolking bekend in de drie noordelijke provincies. In de provincies Groningen, Friesland en Drenthe zijn bij de meeste cafetaria's eierballen te verkrijgen. De prijs ligt zo rond de € 1,75. Ook in de provincie Overijssel is de eierbal bekend, zoals in Emmeloord (gelegen in de Noordoostpolder), in Kampen en in Borne. Maar wijdverbreid lijkt het hier niet. Veel zuiderlijker dan Kampen en Brone, zoals op de Veluwe, is de eierbal niet verkrijgbaar als snack.

Varianten op de eierbal

Er zijn verschillende varianten waarin een hardgekookt ei de hoofdrol speelt.

Scottish egg

Het Scottish egg wordt ook wel gehaktbal kiekeboe genoemd. Het is een grote gehaktbal gevuld met een heel hardgekookt ei. Aan de buitenkant zit paneermeel. Deze bal wordt meestal gebakken, maar frituren behoort ook tot de mogelijkheden. Het Londense warenhuis Fortnum & Mason beweert dat zij in 1738 voor het eerst kwamen met de Scottish egg. In het boek A New System of Domestic Cookery van mevrouw Rundell uit het jaar 1809 staat de eerste gedrukte vermelding van dit gerecht.

Het Scottisch egg werd in de middeleeuwen door boeren en schaapherders meegenomen samen met een stuk brood en wat te drinken, zodat ze niet terug naar huis hoefden voor de lunch. Destijds werd hij dus ook koud gegeten, tegenwoordig is het vooral populair in de "pub" en wordt hij warm gegeten.

Nargisi Kofta

Het is mogelijk dat het Scottish Egg geïnspireerd is door het Indiase gerecht Nargisi Kofta. Kofta’s zijn door de verovering van India vanaf de 13de eeuw door de moslims naar India gebracht. Het gerecht bestaat uit hard gekookte eieren die omsloten zijn met kofta, liggende in pittige jus of in curry.

Friet-ei

Het friet-ei is een gerecht dat bekend is in Limburg. Hierbij zijn twee varianten mogelijk. De eerste variant wordt in Venlo en omgeving verkocht. In 2009 kopte het Dagblad De Limburger/Limburgs Dagblad Het friet-ei bestaat 50 jaar. Automatiek Picadilly uit Venlo heeft de naam de eerste geweest te zijn die met het friet-ei kwam. Het is een hard gekookt ei met daarom heen kerrieragout en een harde korst van paneermeel. De friet-ei wordt gefrituurd. Deze friet-ei is dus gelijk aan een eierbal. Honderden frieteieren worden door automatiek Picadilly zelf gemaakt. Dit doen zij voor zichzelf en voor verschillende cafetaria's in de Noord-Limburgse plaatsen Bergen, Tegelen, Blerick en Venlo.
Er is ook nog een tweede variant van de friet-ei. Hierbij is het ei fijngesneden, daarna gewenteld in ragout. Na dubbel gepaneerd te zijn wordt het gefrituurd. Dit type friet-ei wordt ook kant-en-klaar én in bevroren toestand verkocht door fabrikant Laan Snacks in Wijk bij Duurstede (provincie Utrecht). Het is hierbij de bedoeling dat je het verpakte product in de koeling laat ontdooien voordat je het gaat frituren.
Vele cafetaria’s hebben hun eigen recept. De friet-ei wordt meestal zonder saus gegeten. Een variant op het fijn gesneden ei is het gebruik van een half ei.

Eierbalrecept

Een eierbal is gemakkelijk zelf thuis klaar te maken, echter is er wel enige oefening voor nodig om goede stevige ballen te kunnen draaien. Onderstaand recept is voor tien eierballen en is met kippenvlees en kippenbouillon gemaakt.

Benodigdheden

  • 100 gram boter
  • 120 gram bloem (voor de ragout)
  • 20 gram bloem (om de eierbal in te wentelen)
  • 500 ml water
  • 1 kipfilet
  • kippenbouillonblokje(s) of -poeder (voor 500 ml)
  • 1 kleine ui (fijngesnipperd)
  • Paprikapoeder
  • Peper
  • 10 hard gekookte kleine eieren
  • 2 eieren verdeeld in eiwit én in eigeel
  • Paneermeel

Bereiden

Mise-en-place
Begin met het klaarleggen van alle benodigdheden. Verder zijn er al een aantal zaken voor te bereiden, namelijk:
  • Maak een bouillon van een halve liter water, kippenbouillonpoeder en 1 kipfilet. Laat dit op zacht vuur een half uur koken. Haal daarna de kipfilet eruit en snijd deze in hele kleine stukjes.
  • Snipper een klein uitje fijn.
  • Splits twee eieren in een deel eiwit en een deel eigeel.
  • Kook 10 kleine eieren zo'n acht minuten.
  • Zet een bord of kom klaar waar je straks voor het frituren gereed zijnde eierballen in kunt doen.
  • Zet een bord met bloem klaar.
  • Zet een bord met paneermeel klaar.
  • Zet een bord met eiwit klaar.

Ragoutmengsel maken
  • Eerst ga je de 100 gram boter smelten. De gesmolten boter mag niet gaan bruinen. Haal het dan van het vuur.
  • Je voegt eerst rustig de helft van de 120 gram bloem toe en mengt dit met de gesmolten boter. Je moet flink roeren zodat het mengsel mooi glad wordt.
  • Daarna voeg je de overige 60 gram bloem rustig toe. Blijf flink roeren.
  • Nu ga je beetje bij beetje de kippenbouillon toevoegen. Zorg er voor dat het één geheel blijft. Het is de bedoeling dat het bloem-botermengsel alle bouillon opneemt zonder dat het een dunne vloeistof wordt.
  • Voeg de fijn gesnipperde ui toe.
  • Beetje peper en paprikapoeder toevoegen.
  • De eigeel van de twee eieren kun je nu toevoegen. Alles flink door elkaar roeren. Het moet nu een stevige massa zijn.
  • Laat het mengsel op een bord helemaal afkoelen totdat het koud is.

Ballen maken
  • Verdeel het afgekoelde ragoutmengsel in tien gelijke delen.
  • Omhul de gepelde hardgekookte eieren met de ragout. Je kunt dit doen door in de palm van je hand de ragout uit te spreiden, daarna de hardgekookte ei erin te leggen en dan te omhullen met de ragout. De eieren moeten volledig zijn omhuld! (anders gaat het mis bij het frituren)

Paneren
  • Draai de bal door het eiwit.
  • Draai de bal door de bloem.
  • Draai de bal door paneermeel. Het paneermeel de laatste stap!

Frituren
  • De eierballen zijn nu gereed om te frituren.
  • Het frituurvet moet ongeveer 175 à 180 graden heet zijn. Zorg altijd voor nieuw frituurvet. Gebruik niet te oud frituurvet, want dit is zeer nadelig voor de gezondheid.
  • Frituur de eierballen (of een deel ervan) ongeveer 6 à 8 minuten. De eierballen moeten volledig ondergedompeld zijn in het frituurvet.

De eierbal is, na enige afkoeling, gereed voor consumptie, waarbij het meestal uit de hand wordt gegeten.

Wetenswaardigheden

  • Het woord eierbal komt niet voor in de Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse taal, 11de herziende druk (Utrecht/Antwerpen 1984).
  • In de stad Groningen heb je een studentenhuis met de naam Casa del Eierbal
  • Zanger Olaf Vos heeft op de melodie van het lied ‘Fireball’ van Pitbull het lied “Aaierbaal” gemaakt.
  • Op facebook is er een pagina eierbal.
  • In december 2010 kwam voor het eerst de eierbal in een aantal supermarkten te liggen. Deze eierbal heeft een kerriesmaak. Een ondernemer uit Sappemeer bracht de eierbal op de markt onder de naam Van Genieten (correspondentie-adres in de stad Groningen). Dit bedrijf is onderdeel van HNG-Food.
  • Eierballen mogen niet ingevroren worden. Als je een ei invriest en daarna ontdooit is de structuur glibberig van aard. Dit komt omdat de eiwit door de ijskristallen kapot worden gemaakt. Eierballen kunnen alleen gekoeld bewaard worden (ongeveer drie tot zes dagen in de koelkast).
  • In 2012 publiceerde Karel ten Haaf zijn boek Van de straat. Op de voorkant staan twee eierballen op een bord afgebeeld. Dit is een verwijzing naar het boek Gedichten uit 1969 van schrijver en dichter Cor Vaandrager (1935-1992). Op de voorkant stonden hier kroketten. Karel ten Haaf wordt als dichter en schrijver gerekend tot de Groninger School. Op de blog van Ten Haaf is een gedicht over de eierbal te lezen.
  • In het televisieprogramma van Landinwaarts (NPO 1) werd op vrijdag 1 augustus 2014 aandacht besteed aan de eierbal. Reporter Johan Overdevest was op bezoek bij Restaria Zuid in de wijk Helpman. Daar sprak hij met Hans Donderwinkel, auteur van het boek Gronings eten en met kok Jan de Vries. Deze laatste vertelde over zijn werk als eierballenbakker en liet zien hoe hij ze maakte. Hierbij verklaarde Jan dat hij in zijn leven waarschijnlijk ongeveer driehonderdduizend eierballen heeft gemaakt.
  • Op woensdag 27 mei 2015 bracht minister-president Mark Rutte een werkbezoek aan de stad Groningen. Op die dag bezocht hij cafetaria Friet van Piet aan de Meeuwerderweg in de Oosterpoort. Hier kreeg Rutte o.a. een eierbal door eigenaar Marco Agema voorgeschoteld. Friet van Piet staat bekend om haar duurzame beleid.
  • In het blad HanzeMag nummer 7 van 3 juni 2015, een uitgave van de Hanzehogeschool Groningen, houden drie personen een eierballentest in de stad Groningen. Op de voorkant van het magazine prijkt een getekende opgengewerkte eierbal, met daarbij de vermelding Eindelijk een echte eierballentest. Cafetaria's De Hoek (Centrum), Friet van Piet (Oosterpoortwijk), De Kapteyn (Korrewegwijk), De Kroon (Paddepoel) en De Koning (Bedumerwerg) wordt door het drietal bezocht.
  • Op woensdag 29 juli 2015 wordt door Camping Wedderbergen in het Groninger dorp Wedde een eierballeneetwedstrijd gehouden. Het is dan de bedoeling om in twee minuten zo veel mogelijk eierballen te verorberen. Via Facebook hadden zich eind mei al meer dan tweeduizend mensen gemeld om deel te nemen aan dit Groninger kampioenschap. Volgens de parkmanager staat de inschrijving voor deze wedstrijd echter alleen open voor campinggasten van Camping Wedderbergen.

Meer weten?

Als je meer te weten wilt komen over typisch Groninger gerechten dan is het boek Gronings eten van Hans Donderwinkel uit 2012 beschikbaar. Dit boek is uitgegeven door Uitgeverij Passage. Een boek alleen over het fenomeen ‘eierballen’ is nog niet verschenen.
© 2015 - 2024 Aurelius, het auteursrecht van dit artikel ligt bij de infoteur. Zonder toestemming is vermenigvuldiging verboden. Per 2021 gaat InfoNu verder als archief, artikelen worden nog maar beperkt geactualiseerd.
Gerelateerde artikelen
Aantal calorieën in snacks uit de frituurAantal calorieën in snacks uit de frituurLekker, een snack nemen uit de frituur, zoals een bitterbal, frikadel of kroket. Hoeveel calorieën zitten er eigenlijk i…
Hoeveel calorieën hebben snacks van de frituur of snackbar?Hoeveel calorieën hebben snacks van de frituur of snackbar?Sinds de jaren zeventig is het aantal verkrijgbare snacks bij de frituur of snackbar meer dan verzesvoudigd. Met deze gr…
Arancini SicilianiEen heerlijke machitge snack die vooral op Sicilië is te vinden is de Arancini. Een bal ter grootte van een sinaasappel,…
Calorieën van ovensnacks en hetelucht friteusesCalorieën van ovensnacks en hetelucht friteusesNatuurlijk is het mogelijk om te kiezen voor een dieet zonder snacks uit de frituur, echter hoeft het af en toe snacken…

Eten uit eigen tuin – pinksterbloem en zuringEten uit eigen tuin – pinksterbloem en zuringJe eigen tuin kan een schat aan groente herbergen. Wie even neust tussen al de plantjes die in een niet al te aangeharkt…
E102- Tartrazine: Een 'zeer gevaarlijke' kleurstofE102- Tartrazine: Een 'zeer gevaarlijke' kleurstofHet E-nummer E102 staat voor de stof Tartrazine. Deze azo kleurstof is toegevoegd aan enkele producten en behoort tot de…
Bronnen en referenties
  • Het vermelde eierballenrecept is van de dames M. Bekkering-Koning & R. de Beer-Koning.
  • Wijzigingen zijn in juni 2015 aangebracht n.a.v. commentaar van de heer H. Renkema, van de firma Van Genieten.
  • Teodor Lazarov, "De grote Groninger eierballentest", in: HanzeMag # 7, van 3 juni 2015, p. 6 t/m 9.
  • http://kortsluiting.blogspot.nl/2011/12/het-is-weer-bal.html
  • https://vivalavenlo.wordpress.com/2012/11/22/venlo-en-het-frietei/
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Automatiek
  • http://en.wikipedia.org/wiki/Scotch_egg
  • www.groninganus.wordpress.com/2011/10/09/eierbal-uitvinding-van-sloots
  • "Het frietei bestaat 50 jaar", in: Dagblad De Limburger/Limburgs Dagblad, van 8 augustus 2009.
  • www.facebook.com/Eierbal
  • Van Dale Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, 11de herziende druk (Utrecht/Antwerpen 1984).
  • www.smulweb.nl/recepten/1148436/groninger-eierbal
  • www.hermusenzandstra.nl/groningse-eierballen/
  • www.instructables.com/id/How-to-make-Scotch-Eggs/
  • http://www.nrc.nl/koken/2014/09/13/vintage-venlo-het-friet-ei/
  • https://www.facebook.com/automatiekpiccadilly
  • http://laansnacks.nl/assortiment/overige-specialiteiten/details/2/28
  • https://www.facebook.com/rtvnoord/posts/950316368334768
  • http://www.rtvnoord.nl/artikel/artikel.asp?p=149512
  • Anita Pepping, "Ik ga Mark Rutte een eierbal voorzetten", in: Dagblad van het Noorden, woensdag 27 mei 2015.
  • Mannus van der Laan, "Daar heb ik niet meteen een briljant antwoord op", in: Dagblad van het Noorden, donderdag 28 mei 2015.
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Karel_ten_Haaf
  • http://www.bol.com/nl/p/van-de-straat/9200000005554459/
  • http://www.uitgeverijpassage.nl/content/view/93/55/
  • http://www.woestenledig.com/woestenledig/2012/11/het-grote-karel-ten-haaf-interview-lange-versie.html
  • http://www.literatuurgeschiedenis.nl/lg/20ste/tekst/lg20058.html
  • http://www.hanzemag.nl/eierbal/
  • http://nl.wikipedia.org/wiki/Frietei
  • http://www.gezinsbode.nl/de-groninger-mag-graag-prakken/
  • https://nl-nl.facebook.com/Eierbal/photos/a.244415655598349.63631.234286233277958/882816528424922/
  • http://boterdiep117.blogspot.nl/2012_10_01_archive.html
  • http://www.robypma.nl/2014/11/
  • F.J. Ormeling, De kleine Bosatlas (1971), 54ste druk, pagina 15.
Aurelius (43 artikelen)
Laatste update: 08-06-2015
Rubriek: Eten en Drinken
Subrubriek: Diversen
Bronnen en referenties: 33
Per 2021 gaat InfoNu verder als archief. Het grote aanbod van artikelen blijft beschikbaar maar er worden geen nieuwe artikelen meer gepubliceerd en nog maar beperkt geactualiseerd, daardoor kunnen artikelen op bepaalde punten verouderd zijn. Reacties plaatsen bij artikelen is niet meer mogelijk.